ăm 1919, khi viết Bisei no Shin (Chữ tín của Vĩ sinh)
mà ở đây chúng tôi dịch là Niềm Tin,
lần đầu tiên, người ta chợt nhận ra Akutagawa không giật dây nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử của mình như vẫn thường làm mà để cho chính nhân vật giật dây ông.
Nhân vật Vĩ sinh đã thấy trong tác phẩm của Trang Tử cũng như trong Sử Ký Tư Mã Thiên.
Vĩ sinh không ai khác hơn là anh chàng hẹn bạn gái dưới chân cầu, bạn gái không tới, thủy triều lên, anh ta vì giữ chữ tín không bỏ đi nên chết đuối. Ông Tư Mã theo thầy Khổng nên khen “Phải giữ cho được chữ tín như thế!”,
ông Trang mắng “Chết vì chữ tín kiểu đó là ngu!”.
Chữ tín là qui phạm đạo đức do xã hội đặt để những niềm tin là tình cảm tự phát của cá nhân. Hơn hai nghìn năm sau, Akutagawa mở lại “hồ sơ” của Vĩ sinh và trình bày cách nhìn mới của ông về anh chàng “ngu ngốc và dại gái” này;
nhưng không đưa ra chút phán đoán có tính đạo đức nào. Hãy xem “tài biến hóa” của Akutagawa qua truyện ngắn “niềm tin” sau đây.
*
Đã một đỗi lâu, Vĩ sinh đứng lặng dưới chân cầu, đợi người con gái đến.
Ngẩng lên nhìn hàng lan can cao của chiếc cầu đá có những sợi dây leo buông chùng, chàng thấy giữa khe hở chốc chốc có bóng người qua lại, tay áo trắng của họ lay động theo làn gió dưới ánh nắng lấp lóa của buổi chiều tà. Thế nhưng người con gái vẫn chưa thấy tới.
Vĩ sinh vừa huýt sáo nhè nhẹ, thong dong đưa mắt nhìn quanh bãi sông dưới chân cầu.
Bãi bùn vàng nhạt dưới gầm cầu chỉ rộng có mươi thước dư là đã tiếp giáp với mặt nước. Có lẽ vùng lau sậy trên bờ nước là nơi cư ngụ của lũ cua lớn hay sao mà có vài cái lỗ tròn thật to. Mỗi lần sóng vỗ vào chỗ đó là nghe thoảng như có tiếng óc ách. Thế nhưng người con gái vẫn chưa thấy tới.
Vĩ sinh bắt đầu cảm thấy sốt ruột mới tán bộ xuống phía bờ nước và đưa mắt ngắm suốt dải sông chiều không có lấy một bóng thuyền.
Lau sậy trên dòng mọc xen khít. Chẳng những thế đôi chỗ trong rặng lau lại có vài chòm liễu nước với tán lá hình tròn xanh tốt. Vì một phần dòng sông luồn vào cả đám cây cối nên mặt sông tưởng như hẹp lại chỉ còn là dải nước trong leo lẻo in mỗi một áng mây trời trắng như mặt đá vân mẫu, lượn lờ len giữa ngàn lau. Thế nhưng, người con gái vẫn chưa thấy tới.
Vĩ sinh không men theo bờ nước nữa. Lần này, dưới vạt nắng chiều, chàng dạo đôi chỗ trên cái bãi bùn không mấy rộng, lắng tai nghe động tĩnh chung quanh.
Trên cầu, chẳng biết tự lúc nào, đã ngớt người qua lại. Không còn nghe tiếng chân đi, tiếng vó ngựa hay tiếng bánh xe nữa. Có chăng là tiếng gió, tiếng lau lách, tiếng nước chảy, thế rồi không biết từ đâu vọng ra tiếng cò xám gáy the thé. Vừa dừng chân chưa kịp nghĩ ngợi thì đã thấy nước triều dâng lên không biết tự lúc nào. Màu nước liếm lên bãi bùn vàng đã ánh lên gần kề hơn khi nảy. Thế nhưng người con gái vẫn chưa thấy tới.
Vĩ sinh chau mày lấy làm lạ. Trên bãi dưới chân cầu tối mờ mờ, chàng bắt đầu nhanh chân bước. Trong lúc đó thì từng phân một, từng tấc một, thủy triều bò dần lên bãi. Cùng một lúc mùi rong và mùi dước dậy lên, gây lạnh trên da thịt. Nhìn lên bên cầu thì nắng chiều đã tắt lịm, chỉ còn bóng hàng lan can của chiếc cầu đá cắt thành những vệt đen kịt trên nền trời hoàng hôn xanh mờ. Thế nhưng, người con gái vẫn chưa thấy tới.
Vĩ sinh đứng thừ người một chỗ.
Nước sông đã bắt đầu thấm gót giày.
Nước lóng lánh một thứ ánh sáng lạnh lẽo như ánh thép, bắt đầu tràn lan dưới chân cầu. Thế rồi, chắc chắn chỉ trong khoảnh khắc thôi, mực nước của ngọn triều đầy sẽ ngập hết đầu gối, đến bụng rồi cả ngực. Mới nghĩ vậy mà mực nước đã dâng thêm lên làm hai chân chàng cũng đã bị nước bủa vây. Thế nhưng, người con gái vẫn chưa thấy tới.
Vĩ sinh cứ đứng dưới nước, chỉ còn nương vào một tia hy vọng mong manh, bao nhiều lần ngước nhìn lên không trung phía chiếc cầu.
Phía trên làn nước đang bao phủ thân chàng là màu chiều từ lâu đã trải rộng ngang vòm trời. Từ những hàng liễu, hàng lau xa gần, chỉ nghe vọng lại tiếng lá xào xạc xuyên qua làn sương đục. Một con cá, có lẽ cá vược, vụt phóng người lên khoe cái bụng trắng ngay trước mũi Vĩ sinh. Trong khoảng không trung mà con cá vừa nhảy lên, lúc đó đã thấy tản mát dăm vì sao lấp lánh. Hình ảnh của mấy sợi dây leo buông trên thành cầu đá rồi cũng chìm lẫn vào bóng tối. Thế nhưng, người con gái vẫn chưa thấy tới.
Đến nửa đêm, khi ánh trăng đã ngập tràn một bờ đầy lau liễu suốt cả dải sông, làn nước và làn gió nhẹ cùng thì thào với nhau, dịu dàng dìu thi thể của Vĩ sinh từ dưới chân cầu đi về phía biển. Không chừng vì hồn của Vĩ sinh ao ước nhìn lại ánh sáng của vầng trăng đang treo giữa không gian tịch mịch nên nó đã thoát ra khỏi thể xác để bay lên bầu trời mờ ảo. Như thể, cả mùi nước và mùi rong đã lặng lẽ rời khỏi mặt sông một lượt để cùng về với vầng sáng trên cao.
Rồi cách đó một vài nghìn năm, hồn của Vĩ sinh sau khi lưu lạc qua không biết bao nhiêu đời kiếp, lại phải chịu số phận làm người một lần nữa. Linh hồn đó đã đến ngụ trong thân xác của tôi. Cho nên tôi tuy sống giữa thời hiện đại này mà chẳng làm được dẫu một việc gì có ý nghĩa. Hết sáng lại chiều, tôi như anh chàng đắm chìm trong mơ mộng mông lung, chỉ sống để trông mong một điều kỳ diệu chắc chắn sẽ xảy ra. Tôi như Vĩ sinh, dưới chân cầu trong ánh sáng nhạt buổi hoàng hôn, mãi mãi đợi chờ bóng một người yêu vĩnh viễn không bao giờ tới.
(1919)
Nguyễn Nam Trân dịch
