háng 2 năm 1918 Akutagawa kết hôn với Tsukamoto Fumi. Đôi vợ chồng trẻ mới cưới chắc chắn có nhiều bận rộn, thế mà đến giữa tháng 4, ông đã viết xong tác phẩm này cho số khai trương của tạp chí Con chim đỏ (Akai Tori) ra vào tháng 7, do Suzuki Miekichi chủ trương. Nhà văn đàn anh Suiuki là ân nhân dìu dắt Akutagawa vào văn đàn. Có lẽ vì coi trọng ơn nghĩa đó mà Akutagawa đã dành thời giờ và dồn tâm trí cho việc viết tác phẩm này.Xin độc giả tham khảo thêm bài “Akutagawa dựa vào đâu để viết Sợi tơ nhện” ở phần biên khảo.

1

Dạ thưa, đây là một câu chuyện xảy ra trên cực lạc. Một bữa nọ, Đức Thích Ca một mình lững thững đi dạo bên hồ sen. Những đóa hoa sen trong hồ nở trắng toát, đẹp như ngọc. Từ giữa nhụy vàng một hương thơm ngào ngạt khó tả, ngan ngát tỏa ra khắp miền.Dạ thưa, trên cực lạc lúc đó đúng vào buổi sáng.Đức Thích Ca dừng lại bên cạnh hồ sen. Xuyên qua giữa những lá sen phủ khắp mặt hồ, Đức Phật chợt đưa mắt nhìn xuống dưới.Dạ thưa, dưới hồ sen chính là đáy của âm ty. Nước hồ trong vắt như thủy tinh. Đây là sông Tam Đồ, đấy là những hòn núi đầy kim nhọn hoắt. Cảnh tượng ở dưới trông rõ mồn một như được soi gương.Dưới địa ngục, cảnh gã Kandata cùng với các tội nhân khác đang quằn quại rên siết, lọt vào mắt Phật.Tên Kandata này là một tên trùm trộm cướp. Cả đời, y làm đủ chuyện độc ác, cướp của, đốt nhà, giết người không gớm tay. Duy chỉ một lần, y làm được một việc thiện. Vâng, đó là chuyện vào một buổi nọ, tên ác ôn này đang đi trong rừng sâu, bỗng y thấy một con nhện bò bên vệ đường.Y liền giở chân định giẫm chết con nhện, nhưng y nghĩ: “Không, không, nó tuy chỉ là một con vật nhỏ bé, nhưng cũng có một sinh mệnh, nỡ nào ta lại giết nó đi, như thế thì tội nghiệp cho nó quá”. Nghĩ vậy y bèn thôi, không giẫm con nhện.Đức Thích Ca nhìn cảnh địa ngục, nhớ lại chuyện tha không giết con nhện của tên Kandata. Để báo ứng cho cái việc thiện ấy, Đức Phật nghĩ nếu được thì cứu vớt tên này ra khỏi âm phủ. May thay lúc ấy, Đức Phật nhìn bên cạnh, thấy trên một lá sen xanh như cẩm thạch, một con nhện trên cực lạc đang giăng tơ, những đường tơ óng ánh, đẹp như bạc.Đức Phật bèn vươn tay nhẹ vớt một sợi tơ nhện và xuyên qua giữa những đóa hoa sen trắng như ngọc, buông tuốt xuống âm phủ.

2

Xin thưa, dưới âm phủ, Kandata cùng với những tội nhân khác đang lặn hụp trong ao máu, lúc nổi lúc chìm.Mà tứ bề thì tối mịt. Trong cái cõi âm u ấy, đâu đó nếu có cái gì hiện ra thì đó lại chính là những mũi kim nhọn hoắt của các hòn núi đầy kim dưới âm phủ, lóe sáng trông thật là khủng khiếp, ghê rợn. Hơn thế cả vùng lặng ngắt như nằm trong huyệt mộ, chốc chốc chỉ nghe thấy vọng tiếng thở dài khe khẽ của các tội nhân.Dạ thưa, ai đã sa xuống dưới âm phủ, phải chịu đủ cực hình đau đớn, còn sức đâu mà khóc thành tiếng được nữa.Cho nên dù lúc sinh tiền Kandata là tên cường đạo, thì nay giỏi lắm cũng chỉ giãy giụa, sặc sụa trong ao máu không khác gì một con ếch sắp chết mà thôi.Nhưng xin thưa, trong lúc lặn hụp ấy, Kandata bất giác ngước mặt nhìn trời. Ô kìa, xa tít từ trên trời cao trong cõi u minh tối mịt, một sợi tơ nhện màu bạc như một tia sáng thật mỏng, lóng lánh, len lén thòng xuống như không muốn cho ai hay, ngay trên đầu của mình.Khi Kandata nhận ra được điều này thì trong bụng mở cờ. Nếu bám được sợi tơ nhện này mà leo miết lên thì chắc có lẽ sẽ thoát được âm phủ.Ơ này, không biết chừng có thể vào được cả chốn cực lạc. Như vậy thì từ nay khỏi bị đuổi trèo lên núi đầy kim nhọn, hết phải bị bắt lặn hụp trong ao máu nữa.Nghĩ vậy, Kandata liền đưa cả hai tay níu chặt lấy sợi tơ nhện, cố hết sức leo lên, leo lên cao hơn.Dạ thưa, y vốn là tên cường đạo, nên chuyện như vậy thì xưa nay y đã từng quen.Nhưng xin thưa, khoảng cách giữa âm ty và cực lạc thì xa đến hàng ngàn vạn dặm, dù có muốn gấp cũng chẳng dễ gì có thể thoát ngay được. Kandata ra sức leo một mạch thì thấm mệt, y kiệt sức, không tài nào leo nổi nữa, dù chỉ một gang.Không cách nào hơn, Kandata đành đeo cứng sợi tơ ở giữa chừng, định nghỉ một lát, lấy lại sức. Y đưa mắt nhìn xuống phía dưới xa lắc.Thì ra, đã không hoài công leo, cái ao máu mới hồi nào đây, y lặn hụp trong đó thì nay, không biết tự hồi nào đã chìm mất trong bóng tối phía bên dưới. Cả những ngọn núi đầy kim sáng lờ mờ khủng khiếp kia, cũng đã khuất ở phía dưới chân của y rồi. Cứ như thế này mà leo mãi lên thì không biết chừng chuyện ra khỏi được âm phủ không phải là không được.Kandata quấn sợi tơ nhện vào cả hai tay, đã mấy năm rồi từ ngày sa xuống địa ngục, y không hề thốt ra nổi một lời, nay bỗng to tiếng cười: “Được rồi, chắc được rồi”.Nhưng bất đồ y nhận ra, ơ kìa phía dưới sợi tơ nhện, không biết bao nhiêu là tội nhân cứ nối nhau, cố hết sức leo lên theo y, đông như kiến.Thấy vậy Kandata vừa hoảng vừa lo. Y đờ người ra, miệng há hốc, mắt đảo quanh.Y nghĩ thầm, sợi tơ nhện này mong manh như thế một mình y đeo không thôi cũng không biết chừng bị đứt, thế thì làm sao mà chịu cho nổi sức nặng của cả chừng ấy người.Nếu lỡ mà sợi tơ này bị đứt giữa chừng, thì toi hết công đã leo được đến đây, và chính y cũng sẽ rớt trở lại âm phủ. Không thể được.Nhưng ngay cả trong khoảnh khắc ấy, từ dưới ao máu tối mịt, hàng trăm, hàng ngàn tội nhân khác, lúc nhúc nối tiếp nhau bò lên, cố bám lấy sợi tơ nhện mong manh sáng ấy, leo lên thành một hàng dài.Kandata liền hét to.- Ê bọn bay, sợi tơ nhện của tao. Bọn bay đã xin phép ai mà dám leo lên đây. Xuống hết! Xuống hết!Chính ngay lúc đó.Sợi tơ nhện cho đến giây phút ấy chẳng sao cả, bỗng đột nhiên đứt phựt một tiếng, ngang từ trên chỗ tên Kandata đang đeo.Và như thế tên Kandata chẳng còn bám víu vào đâu được. Trong chớp mắt y rớt lộn ngược, người y cắt gió quay vòng như một con vụ, rớt tuột xuống trong bóng tối.Sau đó, giữa bầu trời không trăng không sao, chỉ còn lại một sợi tơ cụt ngủn của con nhện trên cực lạc, lòng thòng óng ánh sáng, rất mong manh.

3

Đức Thích Ca ngự bên hồ sen trên cực lạc, thấy hết mọi chuyện, mãi cho đến lúc tên Kandata chìm nghỉm trong ao máu như một tảng đá. Đức Phật như có vẻ buồn, lại lững thững cất bước đi.Vì cái tâm không có một chút từ bi chỉ muốn một mình thoát khỏi địa ngục, mà Kandata đã bị quả báo rớt trở lại địa ngục, dưới mắt Đức Phật, là cả một điều bi đát thảm thương.Thế nhưng, trên cực lạc sen trong hồ vẫn nở như không có chuyện gì xảy ra.Những đóa hoa sen trắng như ngọc, đài hoa lay nhẹ bên chân Phật. Từ giữa nhụy vàng một hương thơm ngào ngạt khó tả, ngan ngát tỏa ra khắp miền.Dạ thưa, lúc đó trên cực lạc đã gần đến đúng Ngọ.

(1918)

Đinh Văn Phước dịch