ào một buổi chiều tháng hai lạnh lẽo, trong gian phòng ăn tiện nghi tại thành phố P. của tiểu bang Kentucky, hai người đàn ông quý phái đang ngồi trầm ngâm trước cái chai không. Chẳng có một gia nhân nào thấp thoáng cạnh đó. Hai ghế ngồi được kéo lại rất gần nhau, hình như họ đang thảo luận một vấn đề quan trọng.Thật ra vì lịch sự mà người ta dùng hai tiếng quý phái để chỉ chung hai người, chứ quan sát kỹ một chút thì khách quả không xứng đáng được xưng tụng bằng tiếng ấy. Gã không có phong thái của một người lịch sự và trí thức. Tầm thường và thô lỗ, gã vừa lùn tịt vừa béo phị. Điệu bộ lố lăng mà vênh váo, bần tiện chứng tỏ gã ta thuộc thành phần thấp kém vừa mới giàu nổi, mới vươn lên và đang đắc thế, ưa khoe khoang, lòe đời.Cái lối ăn mặc của gã thật hết sức diêm dúa: áo gi-lê bóng loáng, sặc sỡ, cà vạt xanh điểm những chấm vàng, cái nơ kệch cỡm... Tóm lại, phục sức của gã thật phù hợp với con người lái buôn của gã. Hai cánh tay ngắn, phì nộn đeo nhiều vòng trang sức. Gã đeo một dây đồng hồ vàng với một chùm lắc to tướng. Trong lúc hăng say bàn luận, chuyện trò, gã lại có thói quen ưa khoa múa đôi tay cho các món trang sức này va nhau, kêu vang lên để được dịp biểu lộ hết vẻ hiu hiu tự đắc của mình ra.Người đối thoại - là chủ nhân - thì ngược lại, khác hẳn gã: ông hội đủ các điều kiện mà người ta đòi hỏi ở một người quý phái. Cách trang trí xếp đặt trong nhà chứng tỏ ông là người lịch sự và giàu có. Như chúng ta đã nói trên, đôi bên đang thảo luận gay go một vấn đề, giọng ông Shelby:- Đó là cách tôi xếp đặt công việc...- Cách xếp đặt của ông? Không đâu, tôi không bằng lòng cách ấy.Vừa nói, người khách vừa đưa cao ly rượu ngang tầm mắt.- Dù sao đi nữa... Ông Haley ơi! Tom là một người hiếm có. Đối với tôi, Tom đáng giá hơn mọi vật trên đời này: hắn là một người tháo vát, giỏi giắn, lương thiện. Nhờ Tom, công việc trong trang trại này đều đặn như cái đồng hồ tốt.- Lương thiện? Ông có thể bảo một tên mọi đen là lương thiện ư?- Thật ra tôi còn muốn nói Tom trọng danh dự, chăm chỉ và ngoan đạo nữa kia. Tom đã trở lại đạo cách đây bốn năm trong dịp có nhà truyền giáo đi ngang. Tôi tin tưởng đức trung hậu của hắn vì từ sau đó tôi giao cho hắn tiền bạc, ngựa, nhiều thứ của tôi để Tom đi lại khắp miền trong xứ và lúc nào, ở đâu tôi cũng nhận ra là Tom đứng đắn, trung thành, xứng đáng với lòng tin của tôi. Tôi phải thành thật mà thú nhận với ông điều này: tôi rất buồn vì xa Tom, nếu có cách khác thì tôi không bao giờ... Nào! Haley! Vấn đề này thật khó khăn... May ra ông còn chút lương tâm.- Tôi có đầy đủ thứ lương tâm mà một người chạy áp phe cần có để suy tính phải chăng - Giọng gã đầy vẻ giễu cợt - và tôi sẵn sàng làm tất cả những gì vừa ý bạn bè, ông Shelby ạ. Song thời buổi khó khăn... thật vậy, quá khó khăn.Gã ngừng nói, thở dài sườn sượt và tợp thêm ngụm rượu.- Này, Haley! Vậy thì... cuối cùng, anh đòi hỏi gì đây?Ông chủ nhà lên tiếng sau một khắc im lặng nặng nề.- Dễ chừng ông không còn ai, gái hay trai đặng bán cho tôi thêm với Tom hay sao?- Có chứ! Nhưng tôi chẳng muốn xa ai cả. Nói cho đúng ra, chỉ khi nào đến nước cùng rồi, tôi mới nghĩ đến điều bất nhân ấy. Tôi không muốn phải xa những gia nhân của tôi, ông Haley ạ!Đúng lúc đó cánh cửa phòng bật mở, một đứa bé lai cỡ bốn năm tuổi bước vào phòng. Thằng bé nom thật kháu khỉnh dễ thương: tóc nó đen óng như lụa, mịn màng bao quanh khuôn mặt tròn mịn, đôi mắt to, đen, cái nhìn sáng quắc xuyên qua hàng lông mi rậm và dài. Vẻ tò mò, nó quan sát khắp gian phòng. Nó mặc một cái áo dài lụa óng ánh, may thật khéo, vừa vặn, làm nổi bật nét xinh xắn của một đứa trẻ lai lên. Dáng bộ nó dung dị, tự nhiên, thoải mái chứng tỏ nó được chủ nhân rất mực thương yêu.- Đến đây, bé Corbeau! - Ông chủ vẫy nó và ném cho nó chùm nho - Này, bắt lấy xem nào!Thằng bé xòe đôi bàn tay nhỏ bé ra đón nhận chùm nho.- Nào, bây giờ con múa hát cho ông xem nào!Thằng bé bắt đầu bằng một bài hát kỳ lạ hơi man rợ, khá quen thuộc đối với dân da đen. Giọng nó trong vắt và thanh thoát. Vừa hát nó vừa múa tay, múa chân nom thật buồn cười. Tất cả những cử động của nó hòa hợp đúng nhịp với bài ca.- Hoan hô cậu bé! - Gã buôn người vứt cho thằng bé phần tư trái cam.- Bây giờ thì con bước đi như lão già Cudjox lúc bị cảm cúm đi! Jim!Ngay tức thì, đôi tay mềm dẻo của nó buông thõng xuống và nó thay đổi điệu bộ. Một cái bướu nổi lên giữa hai vai, với cây can của ông chủ cầm ở tay, nó nhái hệt dáng bộ già nua, khổ sở của lão già tám mươi, đi khập khà khập khiễng quanh phòng, hết nghiêng sang phải lại nghiêng bên trái.Hai người đàn ông cười rộ lên, vui vẻ.- Giờ thì - Ông chủ lại giục - con hãy hát giống như lão Eldec đã hát ở nhà thờ cho ông nghe đi, Jim!Lần này, Jim cố tạo vẻ mặt trang nghiêm, kéo dài khuôn một bầu bĩnh ra, hát một bài Thánh ca bằng giọng mũi.- Hay quá sút! Hoan hô, hoan hô! Cậu bé thật giỏi!Haley khen và đặt tay lên vai chủ nhân, nói tiếp:- Tôi... tôi lấy cậu bé này là đủ rồi. Sao? Được chứ ông Shelby?Chợt cánh của phòng bật mở ra, một cô gái nô lệ lai khoảng hai mươi bốn, hai mươi lăm tuổi nhẹ nhàng bước vào phòng...Cùng một đối mắt long lanh sáng với đôi hàng mi dài, cùng một mái tóc đen và mướt như nhung. Cách ăn mặc trang nhã càng làm cho cô thêm nét xinh xắn. Đôi tay thanh, đôi chân nhỏ nhắn, gót chân thon của cô gái không thoát khỏi cái nhìn hau háu của gã lái buôn.- Chuyện gì đó, Elisa?Ông chủ hỏi khi thấy người tớ gái đứng lại ngập ngừng nhìn ông.- Thưa ông, cháu đến tìm bé Jim. Xin lỗi ông...Thằng bé lao về phía mẹ nó, không quên đem theo mấy thức ăn vừa nhận được.- Được, dắt nó đi, Elisa!Ông chủ nói. Người mẹ ôm chặt con trong tay, bước nhanh ra khỏi phòng.- Chúa ơi! - Gã lái buôn cất giọng thèm thuồng - Đúng là một món hàng tuyệt vời! Ở Orléans, chỉ với con bé đó, ông có thể làm giàu to bất cứ lúc nào... Tôi đã thấy họ trả hàng “nghìn” để đổi lấy những cô gái kém xa con bé Elisa này...- Tôi không muốn làm giàu bằng cách ấy.Giọng ông Shelby khô khan, bực tức và như để đánh trống lảng, ông khui một chai rượu mới, hỏi ý kiến gã buôn người về phẩm chất thứ rượu này.- Ngon! Ngon tuyệt! Thượng hảo hạng!Gã cất tiếng nồng nhiệt khen nhưng không quên mục đích chính của mình. Ngay người lại, gã làm vẻ thân mật, đập tay lên vai chủ nhân, gã hỏi:- Này, cô gái đó... giá bao nhiêu? Ông có thể...- Haley! Tôi không bán nó đâu. Vợ tôi quý mến nó lắm, đừng nghĩ tới chuyện này, vô ích.Haley cười khả ố:- Hề hề... Đàn bà thì biết tính toán gì đâu. Chỉ cần cho họ biết là với con bé ấy có thể mua được vô số đồ trang sức xinh đẹp đáng giá, họ sẽ đổi ý ngay ấy mà. Tôi dám cá với ông như vậy.- Haley! Tôi xin cho ông biết rõ hơn: đừng bàn đến chuyện này. Tôi đã nói là không được, tôi không đổi ý đâu.Giọng ông quả quyết.- Vậy thì ông giao cho tôi đứa bé, ông bằng lòng chứ? Tôi nghĩ là...Chả nhân ngắt lời khách:- Ông định làm gì thằng bé đó?- À, tôi có một người bạn chuyên môn về ngành mua bán này. Anh ta cần những đứa trẻ kháu khỉnh để bán lại. Nhiều người giàu có đặt mua. Nhiều đại gia họ cần những đứa trẻ dễ thương như thế để mở cửa, dọn bàn, hầu hạ v.v... Chúng cũng đáng giá lắm đấy nhé! Riêng thằng bé này, nó có thể vừa là kịch sĩ, vừa là nhạc sĩ, chứ không chơi đâu. Nó...- Tôi nghĩ là không thể bán nó...- Vì lý do gì?Cố nén bực tức, Haley hỏi gặn. Vẻ nghĩ ngợi, ông Shelby đáp:- Lý do là, thưa ông, thế này này: tôi là một con người, tôi không muốn chia rẽ mẹ con nó. Tôi không đành lòng...- Đứng vậy! Ôi! Tiếng gào khóc của người mẹ!... Tôi hiểu ý ông: có những trường hợp người phụ nữ rất đau khổ, tôi thì... hề hề... tôi ghét cay ghét đắng tiếng khóc lóc, lời kể lể của họ, nghe thật bực mình. Nhưng thưa ông, cũng có cách chứ: chẳng hạn tống khứ con mẹ nó đi đâu vài hôm hay một tuần. Khi nó trở về mọi sự sẽ êm thấm, xong xuôi hết... Vợ ông có thể cho nó đôi hoa tai, cái áo hay một thứ trang sức rẻ tiền lặt vặt là nó quên ngay ấy mà! Khó khăn gì!- Ông dám nói vậy sao? Nói vậy mà nghe lọt tai sao?Chủ nhân xẵng giọng. Haley dẫn dụ:- Kìa, chớ nóng nảy.. Ông thừa biết là tụi da màu đâu giống dân da trắng ta? Chính ta dạy chúng biết điều hay lẽ phải trong mọi cách đối xử. Hiện giờ dư luận quần chúng vẫn nói là - Giọng Haley trầm trầm, ra tuồng tâm sự - những kẻ buôn người không có chút lương tri. Thật ra, đó là thành kiến sai lầm, vì tôi không hề xử sự tàn nhẫn như các đồng nghiệp khác. Ông biết không, tôi đã tận mắt chứng kiến đấy nhé, họ dùng sức mạnh dứt đứa trẻ khỏi tay mẹ nó để đem đi bán. Mẹ nó thì la hét như một mụ điên. Thật là một hành động tồi tệ. Làm thế thì hư hỏng món hàng đi chứ lợi gì? Đôi khi nó trở nên hoàn toàn vô dụng là khác. Tôi kinh nghiệm nhiều về điều này. Này ông Shelby, ta phải tỏ ra là văn minh, phải không?Gã lái buôn người ngồi dựa ngửa ra ghế, khoanh hai tay lại, dáng bộ của một người đạo đức... giả hiệu. Có một cái gì vừa hài hước, trơ trẽn vừa mâu thuẫn trong lối lập luận của gã khiến cho ông Shelby không thể nhịn cười, song là nụ cười chua chát. Hứng chí vì tiếng cười của ông, gã thao thao tiếp:- Thật lạ lùng, nhưng tôi không thể nào thay đổi lề lối làm việc cũng như cách cư xử này. Ông biết không: tôi có một người bạn cũ tên là Tom, Tom Liker. Anh ta rất khôn ngoan, nhưng riêng đối với bọn da đen thì thật đúng là một ác quỷ điển hình. Hắn cho rằng hắn xử sự rất đúng, không phải bàn cãi lôi thôi chi cả. (Mà thật ra các đồng nghiệp tôi đều giông giống hắn, y như họ không có tình cảm nữa). Tôi vẫn thường cự hắn: “Này, Tom! Khi trông thấy bọn phụ nữ đó khóc lóc thảm thiết vì mẹ con bị chia cách, tôi cho là tệ hơn họ bị đấm đá, mắng nhiếc tàn nhẫn nữa. Như thế thật không nên. Ừ, thì cứ cho là tiếng khóc lóc, rền rĩ ấy không làm hại về phần mình, dĩ nhiên; nhưng sẽ có hại cho người mua. Hơn nữa có thể anh làm hư hỏng bọn chúng: chúng sẽ bệnh bất ngờ, đôi khi trở thành quẩn trí, điên cuồng. Đặc biệt, bọn nô lệ da vàng thì không có thuốc nào trị nổi, vô phương cứu chữa. Sao anh không thử dịu dàng một chút, ờ, chẳng hạn như dỗ dành họ, nói năng tử tế với họ. Này, một chút từ tâm có lợi hơn so với lối đối xử thô bạo anh vẫn áp dụng lâu nay. Tử tế một chút sẽ có lợi hơn, nghe tôi đi, Tom Liker!”. Mà hắn không thèm nghe lời tôi, càng lúc càng độc ác, tàn bạo đến nỗi sau cùng tôi đành phải dứt việc mua bán với hắn. Thật ra thì cũng.... tiếc đấy: hắn tốt bụng và là tay lão luyện trong việc buôn người.- Và phần ông, ông cho là ông biết cách xử sự hơn Liker ư?- Chắc chắn như vậy, thưa ông! Bất cứ lúc nào liệu có thể tránh được là tôi tránh liền sự phiền toái. Ví dụ như tôi muốn bán một đứa nhỏ, việc đầu tiên là tôi cho người mẹ đi xa. Ông biết mà: phương ngôn có câu “xa mặt cách lòng”. Khi việc mua bán xong xuôi, mẹ nó trở về không còn nhớ tưởng gì đến con hết. Tụi... giống da đen là vậy, đâu phải như người da trắng mình? Chúng làm gì có ý niệm về tình mẫu tử thiêng liêng cao quý? Chúng đâu hiểu rằng mẹ phải nuôi con cũng như vợ ở với chồng. Này ông bạn, một tên da đen chỉ cần được đối xử tử tế là đủ, chứ không cần đến con cái chi đâu. Nhờ vậy việc mua bán rất dễ đàng...- Tôi nghi ngờ lời ông. Tôi tin là những gia nhân của tôi chúng không chỉ muốn được đối xử tử tế là đủ mà họ còn muốn được coi như những con người đúng nghĩa kia, ông Haley ạ!- Có thể, có thể... các người da trắng ở Kentucky này bày đặt, nuông chìu bọn chúng, xử tốt với chúng. Nhưng dù gì đi nữa, tôi không cho đó là tình người đối với người mà chỉ là do lòng thương hại. Tụi da đen chỉ là tụi da đen, thế thôi. Chúng sinh ra là để làm tôi mọi cho ta, cho ông, cho tôi, cho Dick, cho bất cứ ai. Chớ gieo vào đầu óc tối mịt của chúng những tư tưởng, hy vọng được giải phóng, điều đó chỉ khiến cho chúng cảm thấy rõ thân phận chúng, khiến cho công việc chúng nặng nề thêm. Tôi muốn, cách khôn ngoan nhất là chỉ nên coi chúng như bầy gia súc...- Tôi sẽ suy nghĩ kỹ về lời ông và tôi sẽ bàn với nhà tôi. Tuy nhiên, có điều này tôi báo trước cho ông hay; nếu ông muốn mua bán êm thấm, trôi chảy, ông cần phải kín miệng một chút, vi nếu có tiếng đồn đãi nổi lên thấu đến tai gia nhân tôi thì khó mà làm dịu sự căm phẫn của họ.- Dĩ nhiên, dĩ nhiên. Tôi xin hứa với ông. Và tôi cũng báo cho ông biết, là tôi gấp lắm, tôi cần biết ý kiến của ông càng sớm càng tốt về vấn đề này.Gã đứng lên khoác áo choàng, đoạn chào chủ nhân ra về.Nhìn theo gâ, ông Shelby lẩm bẩm bằng giọng tức tối:- Ước gì ta có quyền giết sạch cái hạng người như Haley. Đúng là hạng vô liêm sỉ. Hắn lợi dụng chỗ yếu của ta để dồn ta vào ngả bí. Chúa ơi! Mọi lần, động có tên buôn người nào mở miệng hỏi mua Tom là lập tức ta dằn mặt hắn ngay: “Dễ chừng anh tưởng gia nhân tôi là súc vật sao mà dám hỏi mua?”. Song giờ đây, ta thất thế mà... ta dành chịu. Lại còn đứa con của Elisa nữa. Chao ơi! Làm sao mà mở miệng nói với bà ấy cho được... Với Tom cũng vậy! Ôi, mang công mắc nợ như ta hiện giờ... Khốn nạn quá đi, trời ơi! Hắn bắt bí ta...

*

Shelby là một người hiền hậu, dễ dãi và đầy lòng từ ái. Ông rất rộng lượng đối với tất cả gia nhân. Lúc nào ông cũng quan tâm đến sức khỏe và tiện nghi của những kẻ dưới quyền mình, song than ôi! Gần đây ông lỡ lao vào nhiều vụ đầu tư mù quáng; ông đã vay những món tiền đáng kể. Giấy nợ của ông hiện nằm trong tay gã buôn người Haley.Đó là lý do chính khiến ông phải nhẫn nhục trong cuộc đối thoại vừa qua, ông đã nhượng bộ hắn.Elisa, trong khi rút lui đã lén đứng lại gần cửa nghe lỏm câu chuyên giữa đôi bên và cô đã hiểu nghề nghiệp của khách lạ. Elisa còn muốn nán lại để tìm hiểu thêm song bà chủ gọi cô ngay lúc đó nên cô đành phải đi ra.Tuy nhiên, linh tính báo cho cô biết là họ đang để ý đến con mình, điều này làm cho Elisa nghe đau nhói ở tim và trống ngực cô đập như trống trận. Bất giác, Elisa ghì chặt con vào lòng khiến đứa nhỏ trố mắt nhìn mẹ kinh ngạc.- Elisa. Hôm nay con làm sao vậy? Hay là con không được khỏe?Bà chủ ngạc nhiên hỏi khi thấy Elisa đưa cho bà lẫn lộn hết vật này đến vật khác, bà bảo đưa bà cái áo lụa cô lại đưa bộ đồ ngủ, cô đụng ngã cái bàn đựng đồ khâu may của bà. Nghe chủ hỏi, người tớ gái sực tỉnh, khựng lại:- Bà ơi!Cô ngẩng mặt nhìn lên thốt ra hai tiếng đó rồi im bặt, nước mắt ràn rụa trào ra. Cuối cùng cô ngả người trên ghế thổn thức khóc thành tiếng.- Kìa, Elisa có chuyện gì vậy, hở?- Bà ơi! Có một người lạ đang nói chuyện với ông nhà trong phòng, con nghe rõ hết...- Con điên rồi sao? Họ nói về cái gì mới được chứ?- Thưa, bà có tin là ông... ông muốn bán cháu Jim của con không?Một lần nữa người mẹ đáng thương lại ngả vật ra ghế khóc nức lên.- Đừng nói ngu! Con biết rõ ông mà, ông không bao giở giao thiệp với bọn buôn người ở miền Nam. Mà ông con cũng không có thói quen bán gia nhân của mình dù cho kẻ đó có làm điều lầm lỗi đi nữa. Mà ai điên khùng gì bỏ tiền ra mua thằng Jim của con, để làm gì chứ? Con nên nhớ Thượng đế tạo ra mọi người với một quả tim đầy tình thương như chúng ta, như con vậy. Thôi, lau nước mắt đi rồi giúp ta mặc áo và còn làm đầu tóc nữa. Con nên nhớ: đừng bao giờ nghe lén người khác chuyện trò, xấu lắm, biết không?- Cảm ơn bà, song... không hiểu sao con thấy sợ...- Đừng có ngốc quá như vậy! Đừng nhắc đến chuyện này với ta. Trong nhà này, dù sao đi nữa còn có ta đây, dễ thường ta để yên cho ai muốn làm gì tùy ý sao?Cô tớ gái được trấn an nhờ những lời cúng rắn của nữ chủ nhân, mau mắn giúp bà trang điểm và tự cười rằng mình đã lo sợ một cách hão huyền.Quả thật bà Shelby là một phụ nữ hoàn toàn về mọi mặt. Bà có đức độ, giàu tình cảm và thông minh. Với tâm hồn cao thượng và từ tâm vốn có của phụ nữ xứ Kentucky, thêm vào đó là niềm tin tưởng vô bờ vào đạo đức khiến cho mọi hoàn cảnh rắc rối của đời sống luôn được bà giải quyết khéo léo và cương quyết. Chồng bà, mặc dù không triệt để tin vào một tôn giáo nào, vẫn kính nể tôn giáo của vợ. Ông tỏ ra tôn trọng ý kiến bà, giao cho bà toàn quyền trong việc cai quản, dạy dỗ và nuôi nấng đám nô lệ. Ông không bao giờ nhúng tay vào việc này.Không hẳn cho là vợ mình như bậc thánh, ông vẫn công nhận bà hội đủ hai đức lớn: thuần hậu và đạo đức. Ông hy vọng với ngần ấy đức tính bà đáng được lên Thiên đường sau khi chết và điều này tránh cho ông tự phụ về tư cách cá nhân mình.Song bà Shelby lại không thực tế mấy. Vì vậy bà mù tịt về nỗi túng quẩn của chồng. Ngoài ra, bà vững tin vào người chồng phúc hậu của mình nên nhất định không tin chút gì về nỗi lo âu chính đáng của Elisa, đến nỗi bà không chú ý gì nữa sau mấy lời an ủi. Bà chăm chú sửa soạn cho buổi tiếp tân tối hôm nay, mọi điều khác đã được gạt ra khỏi đầu óc thuần khiết của bà.