Linh đã giữ cho mình một thái độ bình tĩnh và tế nhị cần thiết. Những lúc như thế này, cả nhà ai cũng thấy anh là trụ cột chính của gia đình. Âm thầm, anh chịu một lúc hai nỗi đau như hai nhát dao chém vào tim. Cùng lúc, hai nỗi đau ấy như rung lên, cộng hưởng khiến anh chới với. Những lúc ấy anh hoang mang tưởng không còn đủ sức để vượt qua cái barie của bi thương và tội lỗi này. Trên đời có nỗi đau nào lớn hơn, có hình phạt nào nặng nề hơn cái hình phạt mà anh đang phải chịu đựng. Nhưng rồi nhìn gương mặt người mẹ, người vợ - cũng là đứa em gái cùng cha khác mẹ - ủ dột với vành khăn tang quấn ngang vầng trán, anh lại thấy mình không nỡ gây thêm một nỗi đau nào nữa. Anh quyết định ra đi – như anh đã hứa với bác Phương. Mẹ và vợ anh sẽ đau đớn biết dường nào. Cũng như anh, cùng một lúc họ chịu đựng hai nỗi thương đau lớn lao. Chưa bao giờ anh thấy cuộc đời tàn nhẫn, độc ác như hôm nay. Cùng với mẹ và vợ, anh làm một mâm cơm cúng bố. Lần đầu tiên anh đốt ba nén hương, đứng nghiêm trang trước bàn thờ bố, lầm rầm : « Con mong bố xá tội cho con… Con không phải là người cố tình lẩn trốn tội lỗi. Từ trong lương tri sâu thẳm của mình, con xin thề với bố rằng, con hoàn toàn không có ý thức được tội lỗi mà con đã phạm phải hôm nay. Con hiểu rằng đời bố đã tan nát. Nhưng con mong bố thông cảm, đời con cũng không hơn gì, cả cuộc đời gần như không biết được một niềm vui nào trọn vẹn. Đôi môi của con gần như xa lạ với nụ cười. Nhưng con đã không khóc. Chưa bao giờ con khóc, bố ạ. Tiếng khóc chỉ dành cho mẹ. Nhưng có nhẽ, chính vì không khóc được nên nỗi đau cứ từng lúc dồn con đến tận cùng của khổ ải, của đắng cay và chua chát. Con hiểu hơn ai hết, rồi đây, đứa con đang trong vòng tay vợ con và cũng là em gái của con kia, nó đang trinh nguyên như một đóa sen, khi ý thức được cuộc đời, cũng như con, nó sẽ chịu đựng những nỗi đau đớn chắc chẳng kém gì nỗi đau mà bố và con đã từng chịu đựng. Con xin hứa với bố, con sẽ làm tất cả những gì một người con trai có thể làm được để ở dưới suối vàng bố yên lòng. Con xin hứa với bố, dù ý thức hay vô thức, con đã sa vào tội lỗi, con sẽ đủ can đảm rứt ra khỏi tội lỗi và chấp nhận sự trừng phạt bằng bất cứ giá nào. Anh quì xuống, chắp hai tay lạy ba lạy rồi đứng dậy cắm ba nén hương vào chiếc lư đồng. Không khí lặng ắng. Không gian ngập tràn khói hương. Anh vẫn đứng yên đầu gục xuống. Không ai dám đến gần anh, ngay cả bà mẹ. Tất cả đều ngồi yên lặng dưới bếp. Sau hôm ấy, Linh bàn với vợ, xin phép mẹ đi Tây Ninh xây mộ cho bố. Anh đã giữ mọi sinh hoạt bình thường, trừ việc ăn năm với vợ. Trong những ngày ấy, anh gầy hẳn đi. Ly đã phải thốt lên : -Thôi, đừng buồn nữa anh ạ. Đằng nào bố cũng không còn nữa. Nếu còn sống, chắc bố không vui khi thấy anh xanh xao, gầy guộc như thế này đâu. Anh không chịu ăn và đêm nằm anh cứ trăn trở mãi. Mỗi lần thức dậy, em lại nghe anh trở mình và thở dài… Em chưa muốn anh đi vào lúc sức khỏe như thế này. -Anh thương bố quá em ạ. Em đừng lo cho anh. Anh thấy sức khỏe anh cũng bình thường, không có gì đáng ngại em ạ… Sau chiến tranh, các ngôi mộ thường dễ lẫn lộn em ạ. Em yên tâm. Em ở nhà chịu khó động viên mẹ. Mẹ buồn lắm, anh biết… Anh nhớ cu My lắm. Anh nghĩ làm sao cho con học đến nơi đến chốn. Đời chúng mình đều học hành dở dang cả… -Anh làm như anh đi luôn không bằng… Tranh thủ đi độ mươi lăm hôm rồi về, đừng ở lâu, em nóng ruột. Ly bế con tiễn chồng đi. Hai người đi bên nhau dưới ánh chiều đang đẫm sương. Mỗi người mang một tâm trạng trái chiều. Đối với anh, đây là lần ra đi vĩnh viễn. Không bao giờ anh trở lại dòng sông này, con suối Mơ, con suối Tiên này, không bao giờ trở lại để được nhìn những gương mặt thân thương của mẹ, của vợ, của em và của con. Ôi, những gương mặt không bao giờ phai mờ trong tâm trí anh. Anh cố nuốt đi những nỗi đau dồn nén mấy hôm nay. Lần đầu tiên anh lừa dối vợ con anh. Anh cố giữ một gương mặt bình thường của người sắp đi xa dăm mươi hôm lại trở về. Thỉnh thoảng anh lại an ủi vợ. -Đừng buồn. Anh lo xong cho bố anh sẽ về. Có thể anh ghé thăm mẹ… Mẹ con cứ vui vẻ nhé. Ly ngược lại, rất thật thà, tin anh như tin chính mình. Cô căn dặn: -Đừng vội vã mà vấp ngã anh nhé… Anh gầy quá, ăn được gì mua ăn, đừng tiếc anh nhé. Lên tàu, nhớ mở gói xôi với thịt gà ra. Em sợ nó thiu đấy. Có mùi chua, thôi đừng ăn nữa anh nhé. Khăn mặt với bàn chải… em bỏ trong túi nilông… Tiền nong cẩn thận, em sợ cái ga Hàng Cỏ lắm. Anh lấy thêm tiền đi đường, sao đưa em hết thế này… Bác Phương tốt quá… Sớm sớm lo về với mẹ con em. Anh nhớ là chiều nào mẹ con em cũng ra đây đón đợi anh đấy nhé… Hai người đã đến con sông Kỳ Cùng quen thuộc, nơi dòng sông uốn một nửa vòng tròn theo dãy núi đá. Biết bao nhiêu lần họ đã bơi qua sông này, dù mùa đông giá lạnh, nước lưng dòng hay mùa hè nước tràn bờ đê và chảy như thác. Cả hai chưa bao giờ thấy mệt… Linh cố ghi lại tất cả những kỷ niệm quen thuộc đã một thời làm vợi nỗi đau mà cuộc đời vốn bất công đã dồn anh đến cùng quẫn. Nhưng bây giờ, cũng chính con tim đang rỉ máu của anh. Tất cả những vật vô tri ấy, giá có linh hồn, chúng sẽ nhận ra, đây là lần cuối cùng, chúng được nhắc lại trong tiềm thức của người con trai kia. -Anh mong em giữ sức khỏe. Cuối cùng anh dừng lại và noi1m đôi mắt cúi xuống đất, nơi đôi nạng gỗ ấn hai dấu sâu trên mặt đường đất. Mọi tai biến rồi sẽ qua đi em ạ… Dù mai đây em có gặp một điều gì bất hạnh, thì em hãy luôn nghĩ rằng, trên đời này còn có người bất hạnh hơn em. Đừng nhìn lên đỉnh cao của hạnh phúc. Như thế em luôn thấy mình đau khổ. Nên nhìn xuống đáy xã hội, nơi những tâm hồn cô đơn, nơi những thân phận bất hạnh, em sẽ thấy mình đỡ khổ. Ly giương mắt nhìn chồng. Chưa bao giờ cô nghe anh nói những triết lý kiểu này. Chưa bao giờ cô nghe từ anh những lời khuyên nhủ kỳ lạ, xa vời đến thế. Cô linh cảm dường như anh không còn là anh nữa. Anh như là thần linh. Anh như là người của giấc mơ kỳ lạ, khó hiểu… Sao cùng cô hỏi: -Em đã làm anh buồn! -Không! Không! Sao em lại nghĩ thế? -Anh không muốn nhìn mẹ con em… Đêm qua em chờ anh, dù là một cái hôn, nhưng anh đã lẩn tránh… Có đúng thế không anh? -Chẳng có gì đâu, em ạ. Anh có hơi mệt… Vả lại, tính em hay lo xa… Anh cứ muốn em coi như anh đang ở nhà, bình thường thế thôi. -Em cứ nghĩ rằng em đã hiểu được anh… Nhưng bây giờ, em cảm thấy mình nhầm. Em chưa hiểu gì anh cả. Đúng ra, em chỉ hiểu anh trên bề mặt, còn bề sau trong anh thì thăm thẳm, không cùng. Em vẫn chưa với tới được mười phần trăm cái chiều sâu tâm tư, tình cảm và con tim của anh. -Đừng làm cuộc chia tay thêm nặng nề em ạ. Anh sợ những cuộc chia tay như thế lắm. -Dù anh có nghĩ về mẹ con em như thế nào đi chăng nữa, mẹ con em vẫn tin tưởng ở anh, vẫn mãi mãi coi anh là chỗ dựa cho đời mình… Anh hôn con đi. Anh luôn nhớ nó là núm ruột của anh. Linh dừng lại, đặt túi du lịch xuống cạnh đường, chống hai cây nạng vào nách, đưa hai tay ôm lấy cu My, đặt vài hai má bụ bẫm, kháu khỉnh của nó hai chiếc hôn. Anh cảm nhận có luồng điện tê buốt từ thằng bé truyền trực tiếp vào con tim anh. Anh nhìn chằm chặp vào nó… Tự nhiên anh thấy sống mũi mình cay cay. Và sau đó, tiếng khóc không kìm được, đổ òa ra… Anh cố cắn chặt hai hàm răng lại, nhưng những dòng lệ cứ nối nhau lăn qua hai bên sống mũi… “Bắt đầu từ đây nó sẽ mồ côi. Bắt đầu từ đây cuộc đời nó trở nên khốn nạn…” Cái ý nghĩ buột ra khỏi tâm trí anh, như một lời nguyền của chính anh. Anh hồi ức trở lại cuộc đời anh lúc chập chững đi men. Mẹ nói đêm anh nằm giữa bố và mẹ. Anh trở mình, cả hai cùng dậy… Ai cũng dành con hôn hít, nựng nịu. Anh là cục vàng và còn quí hơn vàng của bố mẹ anh, bởi đối với hai người vàng không là gì cả… Ấy thế mà chỉ qua một đêm, anh đã trở thành côi cút, bơ vơ và còn hơn cả thế, anh trở thành mục tiêu tiêu diệt, thành nguyên nhân của sự ghen tuông cuối cùng, thành điểm nóng của sự trả thù… Và bây giờ đến thân phận con anh… Ba thế hệ đau đớn, tan nát vì một con người… ấy! -Tạm biệt em, tạm biệt cụng cưng của… bố! Sau cùng anh gắng gượng nói, đôi mắt vẫn không dám nhìn thẳng vợ con. -Anh đi… chong chóng nhé… Chào bố đi con… Anh sửa lại đôi nạng, cầm lấy túi du lịch từ tay vợ trao cho, bước đi từng bước khó nhọc. Nhiều năm sau này anh vẫn còn nhớ như in cái hôn tê buốt trong cái buổi tiễn đưa bên dòng sông mang đầy kỷ niệm hai người. Mỗi lần nhớ con, anh lại nhớ đến, trước tiên là hai nụ hôn cay đắng, nó thường trực bên anh như một hình phạt. Đi một lúc lâu, ngoái lại, anh vẫn còn nhận ra bên bờ sông Kỳ Cùng bóng hai mẹ con em đứng đấy, nơi anh đặt hai nụ hôn cuối cùng cho một đứa con loạn luân. Bất giác, anh ngoái nhìn về phía bên trái, hòn Vọng Phu lẫn trong mây bạc buổi hoàng hôn mùa đông của năm đầu hòa bình lập lại…20 năm… Vậy là anh đã 22 tuổi… 22 năm đằng đẵng như hai thế kỷ… anh vẫn đứng im và vẫn thấy rõ hai bàn tay mẹ con như đang vẫy gọi anh trở lại. Đêm xuống nhanh, sương trải mông mênh cái buốt lạnh của cùng rừng biên giới. Anh vẫn đứng lặng trong chiếc áo bông bạc phếch, như chất dần từng mảnh tâm hồn. Hồi ấy, mẹ nói, bố anh cũng đứng lậng trong chiếc áo bông màu xanh đã sờn trên cái sân vận động bỏ hoàng cạnh dòng sông Hồng… bà không dám nhìn vào mặt ông, một gương mặt buồn đau, uất ức nghẹn ngào… Bà nói: “Gương mặt ông chất chứa những nỗi đau của loài người cộng lại…” Người theo đạo nói: “Gương mặt của Đức Chúa Giêsu khi bị đóng đinh trên cây thánh giá cũng không bằng gương mặt ông lúc ấy!” Anh mường tượng đến gương mặt chính anh. Anh tin anh đã không giấu được những nét đau khổ đến quặn thắt trên gương mặt vốn buồn của mình. Đúng là anh đã không sao sống khác đi được… Anh đứng như thế, im lìm trên đôi nạng gỗ cho đến khi bóng đêm trùm xuống và, từ nơi đây, anh chỉ còn nhận ra vợ anh như một ảo ảnh mờ xa, tựa như lúc đứng ở ga Lạng Sơn nhìn về hòn Vọng Phu trong một buổi chiều sương năm nào, khi lần đầu tiên anh đi với nàng về quê. Hồi ấy, nàng khoe với anh về cảnh núi non hùng vĩ của quê mình. Nơi đây có dòng sông Kỳ Cùng chưa một ngày nước đục. Hòn Vọng Phu nằm ở tả ngạn dòng sông. Bên hữu ngạn là hòn núi Tiên. Ở đấy có hồ Tiên nữ, nàng khỏa thân trong dòng nước trinh nguyên vị ngọt như sữa. Bao nhiêu chàng trai, cô gái quê nàng đã bơi qua sông men theo những dốc đa cao sừng sững, tìm đến bên nàng Tiên và quì xuống ôm bầu vú nàng… Tất cả đều thành những đôi vợ chồng hạnh phúc. Nàng tự hào về quê hương của mình. “Không ở đâu như quê em phải không anh. Có nhẽ không bao giờ em xa được những dãy núi đá tầng tầng lớp lớp ấy. Mỗi một đứa con ra đời, người mẹ mang con ra tắm ở dòng sông. Nước sông làm cho da thịt đứa bé sáng sủa, trắng mịn. Anh có yêu quê em không anh?”, “Có. Anh trả lời. Một quê hương đẹp như thế, ai mà chẳng yêu”. “Còn nữa, những rừng thuốc phiện, những rẫy tam thất xanh ngăn ngắt… Vàng cả đấy anh ạ.” Anh đã cảm nhận được tất cả vẻ đẹp hùng vĩ và cũng rất thơ mộng của quê nàng. Nàng đã dẫn anh vào động Tam Thanh, leo lên thật cao để nhìn cho rõ hòn Vọng Phu. Thiên nhiên kỳ vĩ đã khắc chạm hình người thiếu phụ chung thủy, sắt son, bất chấp thời gian, tắm mưa, gội nắng quanh năm suốt tháng ôm con vòi vọi ngóng mong chồng. Sự chờ đợi kiên nhẫn đến không ai dám bác lại cái điều phi lý ấy. Nàng đứng dậy như một biểu tượng cho lòng chung thủy quê nàng. Và nàng đứng đây như một biểu tượng cho sự trừng phạt của thần linh đối với tội lỗi của con người. Hồi ấy, anh đứng im lặng, ngước nhìn bức tượng của thiên nhiên, tay đặt lên ngực, nơi trái tim anh đang xúc động, nói: “Em thấy không, có những nhầm lẫn không sao xóa nhòa. Nó mãi mãi là bài học cho muôn đời!” Lúc ấy nàng nhìn anh, hồn nhiên cười: “Anh cứ như một triết gia vậy”. Hồi ức cho anh nhớ lại, lúc ấy anh im lặng nhìn nàng… Dường như anh đang linh cảm một điều gì… Nhưng rồi nghĩ mãi, anh cũng chẳng hiểu điều gì sẽ xảy ra. Thế rồi anh lên đường. Anh đi bằng được, không ai cản nổi… Và anh đã bị thương. Anh đã lẩn trốn… Nhưng rồi… anh lại phải trở về quê nàng. Nàng yêu anh, một tình yêu trong sáng, mạnh mẽ… Với một thương tất trên mình, anh nghĩ cái điều mà anh linh cảm gờn gợn hồi nào ấy, chắc là cái thân thể tàn tật này đây. Và anh yên tâm trở về với nàng. Anh đón nhận tình yêu của nàng như dòng sông đón nhận những lạch suối khôi nguyên từ trên núi đổ về. Đẹp đẽ, êm đềm, tình yêu đến với anh ngòn ngọt như trái quả đầu mùa, như màu lá xanh, mát dịu mùa xuân, lành mạnh, sáng trong… Anh thầm nghị, thế là đời công bằng, đã trả lại cho anh tình yêu và hạnh phúc sau bao năm tháng tủi hổ, nhục nhằn… Một đứa con ra đời. Một thằng cu giống anh như tạc. Anh nghĩ thế và mãn nguyện. Nhưng em lại nói : « Con giống ông ngoại quá, anh ạ. » Anh không cãi. Bởi anh chưa một lần thấy bố em. Ông ra đi không để lại một dấu vết nào, dù là một tấm ảnh cỡ 3x4. Em lại bồng con ra tắm ở con sông Kỳ Cùng. Anh khuyên em : « Bây giờ là mùa đông. Nước sông thiếu điều đóng băng. Thằng bé chết cóng mất ! » Em lắc đầu, đáp : « Đấy là phong tục quê em, anh ạ ». Và quả thật, đứa con anh không việc gì. Nó ngoan và chóng lớn. Đúng ba tháng biết lẫy, sáu tháng biết bò… Suốt ngày anh quanh quẩn bên nó. Mỗi khi xa con, dù là một vài giờ, anh đã thấy nôn nao. Lúc nào anh cũng muốn hôn nó, cắn vào hai mà mịn như hai quả đào tơ của nó. Còn nó thì cứ đẩy anh ra, lục lọi vào góc tủ, gầm giường. Chưa một lần anh dám nghĩ, lúc nào đấy anh sẽ xa nó. Nó là linh hồn của anh. Nó là con tim của anh. Thế mà bây giờ nó đang ở kia, trên tay mẹ nó, trong đáng đêm cô quạnh. Anh và nó đang bắt đầu một quãng cách. Quãng cách ấy rồi đây càng lúc càng xa, và chắc chắn không bao giờ rút ngắn lại được. Anh ôm đầu và kêu lên : Con tim và khối óc có nhẽ nào cứ ngược dòng nhau mãi mãi thế này. Con tim thì khao khát, cháy bỏng. Còn khối óc lại lạnh băng, tàn nhẫn như một vị quan tòa. Anh nghĩ rằng, bây giờ tàu chắc muộn. Nhưng đối với anh, điều ấy có nghĩa gì, ngược lại càng hay. Anh có thêm một ngày ở ke ga mà hướng về cái làng quê êm đềm đầy những kỷ niệm quê em. Anh có thêm một ngày gần con dù là trong ý niệm. Trầm ngâm, suy tư triền miên trong những nỗi dằn vặt đớn đau vô hạn, anh đứng chông chênh trên đôi nạng gỗ như thế không biết đến bao giờ nếu không có người đi ngang qua. Anh không rõ đấy là ai, nhưng ông ta đã kéo anh về với hiện tại… -Anh ra ga phải không ? -Vạng. -Anh bị thương à ? -Vâng. -Phải chị và cháu đang đứng đằng kia không ? -Chắc là thế. Tôi không nhìn thấy gì nữa… -Anh đưa túi tôi xách cho. Chị ấy nhờ tôi giúp anh. -Cảm ơn bác. -Ta đi kẻo nhỡ tàu. Cũng may, con tàu rời ga chậm hơn hai tiếng. Cái ga miên sơn cước vào đêm mùa đông u tịch, buôn như một linh hồn chết. Gió đuổi xô nhau như chơi trò trốn tìm của trẻ thơ chạy huỳnh huỵch từ trong các dãy núi đá đổ xuôi theo hai thanh ray dồn về các hốc tối của nhà ga. Từng tốp người gà gật  trước cái rát không gì che chắn, tê buốt. Những cụ già run lập cập trong những chiếc áo bông to sù, cũ kỹ được may từ thời mới lập gia đình. Những bà buôn, gục đầu trên những sọt hàng, chập chờn trong những cơn mơ lời lãi. Mấy chú ếch ồm ộp ngay cái hồ bom đầu nhà ga như răn đe cái đám trẻ con. Con tắc kè ôm ngọn cây cụt phía bên kia đường tàu, tiếc rẻ cho thân phận cô đơn của mình, tiếng nó nghe chua xót. Xa xa,một ngọn đèn dầu hiu hắt của người gác ghi đang gà gật. Trên nền trời, những ngôi sao hiếm hoi, nhạt thếch, ẩn hiện trong những lớp sương dày, trắng đục. Trăng đã lên, mấp mé đầu ngọn núi không rõ hình hai, lúc như bầu vú của người phụ nữ căng sữa, lúc tựa cái đầu con ễnh ương hếch ngược, Từ xa xa, tiếng hú man rợ của con tàu dội tới khua cái đám người đang uể oải bật dậy, rộn rịp, sôi động. Người ta la lối, chen lấn, người ta xô đẩy, mắng mỏ nhau bằng đủ thứ ngôn từ… nhà ga. Thật vất vả Linh mới len lên được cái bậc toa tàu sau cùng. Anh đứng như thế với đôi nạng gỗ suốt đêm. Người đàn ông tốt bụng đã trao cho anh cái túi du lịch khi xuống sân ga cuối cùng. Hà Nội quen thuộc quá ! Nhà  ga sau trận bom B.52 năm 1972 đã xây lại theo một kiến trúc mới nửa tây nửa ta. Anh tìm lại cái bậc tam cấp, nơi trước đấy anh đã ngồi với thúng bánh mì ế ẩm và lần đầu tiên gặp người con gái hốt hoảng chạy đi chạy lại trên cái khung đường ray tàu điện. Mọi hình ảnh đều trở lại với anh, hết sức quen thuộc, cảm như sờ nắn được. Anh ngồi như thế im lìm, chìm trong những suy tư, trong những dòng hồi ức. Hồi ức để làm gì? Suy tư để làm gì? Anh cũng không biết nữa. Anh chỉ biết rằng từ đây anh đã bắt đầu một cuộc đời mới cứ chờn vờn trước mắt anh. Anh cảm thấy hổ thẹn. Những năm tháng ở Trường Sơn cùng đồng đội chống chọi với kẻ thù quá ngắn ngủi, gần như không thấm vào đâu so với cái chặng đời dài 22 năm của anh. Rất tiếc là anh bị thương quá sớm. Ngược lại, những ngày vô vị trong trại giam, những ngày đêm lang thang kiếm sống ở bến xe, nhà ga, gầm cầu lại quá dài. Và nữa, những ngày trong trại điều dưỡng, anh đã cố làm một điều gì có ý nghĩa, dù nhỏ cho đời. Đấy là những ngày buốn u ám như mùa đông nhưng không đến nỗi nặng nề. Anh đã lẩn tránh tất cả. Hồi ấy tâm trạng đầy bi quan. Anh chạy trốn thực tại. Đối với anh, đời là một bể trầm luân. Anh sợ cái bể trầm luân ấy. Lần đầu tiên anh nghĩ về cái thuyết nhà Phật: Sắc sắc không không. Con người cuối cùng rồi cũng trở về với vĩnh cữu, mãi mãi hư vô… Cuộc sống trần thế có hạn. Cuộc sống dương gian là vô hạn có cũng như không, không cũng như có, tất cả trên đời chỉ là hư ảo… Nhưng rồi anh không lẩn trốn được nó. Hạnh phúc lại đến và anh ôm choàng lấy nó, cảm nhận tất cả những gì tinh tế của tình yêu. Anh hoàn toàn không ngờ đấy chính là những ngày tội lỗi. Anh nghĩ đến Chúa. Giá anh là một con chiên ngoan đạo, anh sẽ quì trước Người, cầu nguyện, ăn năn và sám hối, mong Người phán xét và sẵn sàng nhận tất cả mọi hình phạt để cho tâm hồn đỡ ray rứt. Không hiểu cái anh thuyền chài kia, sau một chuyến đi biển về ngồi bắt chấy cho vợ và nhận ra vết sẹo trên đầu… em gái mình(3), anh ta có quằn quại đau đớn trước tội lỗi của mình như anh hôm nay hay không? Không hiểu anh ấy có đủ nghị lực để làm lại cuộc đời hay không? Còn anh, nơi cái bậc tam cấp nhà ga này, anh đã làm lại hơn một lần cuộc đời ô nhục của anh. Và bây giờ, cũng tại nơi đây, anh lại suy nghĩ để tiếp tục một cuộc sống khác, hoặc kết thúc nó. Ôi, cái ngã ba đường nghiệt ngã! Anh dường như không nhận ra ranh giới sống – chết nữa. Nhiều lần, anh nói như tâm sự với Sen – cô gái giang hồ nhưng có nhân cách – rằng cuộc sống không có mục đích còn tối tăm hơn nhiều lần cái chết. Anh đã không chết, vì anh muốn tìm ra sự thật về hai người bố. Nhưng anh đã không làm được điều đó. Anh vẫn coi như thế là món nợ cuộc đời anh chưa trả được… Giá anh gặp được Sen. Người con gái này có bản lĩnh hơn anh. Chắc chắn cô sẽ là chỗ dựa cho cuộc đời tội lỗi của anh hôm nay. Cô ấy đã yêu anh, một tình yêu không quy lụy, một tình yêu chân thành và tự trọng. Nhưng rồi anh đã khước từ. Không tự ái, nhưng anh hiểu cô buồn… Thằng Súng, đứa em trai cô sắp vào đại học. Dù sao anh cũng đã làm được một điều có ích… Không biết bây giờ cô ấy đang ở đâu? Hơn sáu tháng rồi, anh không nhận được tin tức của Sen… Anh lo sợ… Chiến tranh là sự tàn bạo có ý thức… Một phụ nự mặc quân phục đến ngồi trước anh. Anh giương to đôi mắt, nhìn thẳng vào gương mặt chị ta. -Vào trong kia mà ngồi cho đỡ rét! -Chị Loan! Bây giờ thì anh đã trở về với thực tại… -Đi đây vậy? -Em đi vào thăm mộ ông cụ em. -Cuối cùng em đã tìm ra… -Vâng… khi ông không còn nữa. -Thế à! Chị chia buồn với em… Còn ông bố dượng kia? -Em cũng không rõ lắm. Nhưng vẫn thế, đầy quyền lực. Sen có về báo cáo thành tích ở đấy… -Tất cả vẫn còn khép kín? -Nạn nhân đã chết rồi! Nhưng bác Phương nói thế hệ em, và Châm, con trai bác, sẽ khám phá ra mọi tội lỗi của thế hệ bác. -Đây cũng chỉ là ước muốn. -Em tin hơn chị. Chị đi đâu đây? -Bác sĩ Tâm đã bị bắt vì một lý do thật vô căn cứ… Chị đi tìm một vị tướng, người đã được bác sĩ Tâm cứu sống lúc ở chiến trường. Nhưng ông đi vắng… -Em không bao giờ tin bác sĩ Tâm có thể làm điều gì ác, phản lại nhân dân! Không thể như thế. Đấy là một bác sĩ tài năng và có nhân cách. Lần nào đấy em đã nói với chị. Chính trị viên Dậu còn “đì” anh ấy đến mệt… -Thôi chị em mình vào trong này đi… Em mua vé chưa, đưa giấy tờ và thẻ thương binh đây, chị lấy cho. Linh đã đứng dậy đi theo chị Loan, nhưng mặt cứ nghệch ra, dài ra. Anh không thể nào hiểu nổi… “Tội ác bao giờ cũng bắt đầu bằng những con người cụ thể”. Vừa khập khiễng trên đôi nạng, anh vừa nghĩ… -Chị Loan, sao lại có cái chuyện như thế được… Chị trả lời hộ em đi. Có phải mọi con người trung thực đều bị cuộc đời ghét bỏ không chị? -Chẳng phải bao giờ cũng thế đâu… -Còn gì nữa… Chị có công nhận với em rằng cuộc đời này còn nhiều những tay đểu giả nhân danh Đảng. Loại này có cái đầu mềm nhũng và cái lưởi biết xoay chiều… Còn những người trung thực thì cái đầu họ rắn quá và cái lưỡi chỉ biết nói một đường ngay… Loan im lặng. Thật tình chị không biết trả lời với người chiến sĩ đáng tuổi em chị như thế nào đây. Chị hiểu, cuộc đời của anh ta cũng cay đắng quá… Và dường như phảng phất trên gương mặt anh ta một nét gì đấy thật khó hiểu… Dường như nó không phải là một nét buồn về sự mất mát một người cha… Anh ta đúng là cong người của bi kịch…