êm xuống hẳn, vẫn chưa xảy ra việc gì. Lắng nghe tiếng ồn ào không rõ tiếng gì, chỉ thỉnh thoảng có tiếng súng đì đùng nhưng rời rạc và xa xôi. Nghỉ lâu và kéo dài như thế chứng tỏ chính phủ đang tranh thủ thời gian để tập trung lực lượng. Năm mươi người này đang chờ đợi để đương đầu với sáu vạn.
Ănggiônrátx cảm thấy nóng ruột như tất cả những người dũng cảm khi phải chờ đợi một sự việc hiểm nghèo. Chàng tìm Gavrốt, thấy nó đang lo chế đạn trong gian phòng thấp, dưới ánh đèn lù mù của hai ngọn nến đặt trên quầy hàng, thật xa để lửa khỏi bén vào thuốc súng trên bàn. Hai ngọn nến không chiếu tỏa ra ngoài. Nghĩa quân đã đề phòng không thắp gì trên các tầng gác.
Bấy giờ Gavrốt đang đăm chiêu suy nghĩ, không phải suy nghĩ về việc chế đạn.
Thằng cha gặp ở đường Bidét bước vào phòng. Hắn đến ngồi bên cạnh cái bàn tốt nhất. Hắn cắp vào đùi một khẩu súng trận lớn. Nãy giờ Gavrốt cứ nghĩ đến trăm ngàn trò thú vị nên không nhìn thấy hắn.
Lúc hắn bước vào, Gavrốt đưa mắt nhìn hắn một cách tự nhiên. Nó khen thầm khẩu súng. Đột nhiên khi hắn ta ngồi xuống, thì thằng bé đứng dậy. Giá có ai theo dõi hắn từ trước thì đã thấy hắn ta quan sát tất cả mọi việc trong chiến lũy và theo dõi nghĩa quân rất chăm chú. Nhưng có vẻ như từ khi hắn bước vào phòng thì hắn có vẻ như trầm ngâm không nhìn thấy gì ở xung quanh. Chú bé lại gần anh chàng tư lự kia, rón rén đi xung quanh như sợ đánh thức hắn dậy. Đồng thời trên khuôn mặt trẻ con của chú, cái vẻ mặt vừa lấc cấc lại vừa đứng đắn, bộp chộp đồng thời sâu sắc, vui vẽ và có lúc lại buồn não ruột, thấy xuất hiện những cái nhăn nhó của một ông già. Hình như chú đang tự hỏi: “Phải rồi!- Không thể thế được!- mình đoán sai chăng!- Mình mê ngủ chăng! Hay chính là…? Không phải đâu!- Đúng rồi chứ gì nữa!- không phải…” Gavrốt lắc lư con người, hai tay nắm chặt đút trong túi quần, cổ quay quay như một con chim. Chú bĩu dài cái môi dưới ra như vẻ thạo đời. Chú ngơ ngác hoài nghi, không chịu tin và rồi như vỡ lẽ ra và cảm thấy bàng hoàng. Chú có cái vẻ mặt của một viên thái giám đã tìm ra được một giai nhân tuyệt thế cho vua ở ngoài chợ bán nô lệ, giữa đám người sồ sề, hay một tay sành nghệ thuật đã tìm được một bức Raphaen trong mớ tranh tồi. Tất cả con người của chú đang làm việc, bản năng đang đánh hơi, óc đang suy tính. Rõ ràng Gavrốt đang gặp phải một biến cố gì đây.
Chính đang lúc chú băn khoăng cao độ như thế thì Ănggiônrátx đến gần nói:
- Chú nhỏ người, người ta không trông thấy chú. Chú hãy ra ngoài chiến lũy, men theo hai dãy phố xem thử có gì không, rồi về đây báo cáo cho tôi biết.
Gavrốt đứng rướn người lên:
- Thế ra trẻ con cũng được việc đấy nhỉ! May thế chứ! Em xin đi ngay. Nhân tiện nói cho anh biết, anh nên tin trẻ con chứ đừng tin người lớn…
Rồi Gavrốt ngấc đầu lên và hạ trầm giọng trỏ thằng cha gặp ở phố Bidét.
- Anh thấy thằng cha cao lớn ấy chứ?
- Thế nào?
- Mật thám đấy!
- Chắc không?
- Thì mới mười lăm hôm trước đây, em hóng mát trên cầu Rôian bị nó xách tai.
Ănggiônrátx liền bỏ chú bé và nói thầm với một công nhân bến rượu đang đứng đấy. Anh này ra khỏi phòng rồi lại vào ngay với ba người nữa. Tất cả bốn đều là phu khuân vác lực lưỡng. Họ lẳng lặng đến đứng sau cái bàn có thằng cha ở phố Bidét ngồi, không để cho hắn biết gì hết. Rõ ràng họ chỉ chực vồ lấy hắn.
Ănggiônrátx đến gần hắn hỏi:
- Anh là ai?
Nghe câu hỏi đột ngột, hắn giật nẩy mình. Hắn nhìn chòng chọc vào cặp mắt sáng trung thực của Ănggiônrátx và hình như đã đọc được ý nghĩ của chàng. Hắn mỉm cười, nụ cười khinh bỉ nhất trên đời nhưng cũng quả quyết nhất, cương nghị nhất và hắn trả lời đàng hoàng:
- Ta biết rồi… phải đấy!
- Anh là mật thám phải không?
- Ta là nhân viên nhà nước.
- Tên anh là gì?
- Giave.
Ănggiônrátx ra hiệu cho bốn người kia. Chỉ trong chớp mắt, Giave chưa kịp quay lại, đã bị túm cổ, vật ngã xuống đất, trói gô lại và lục soát khắp người.
Trong người hắn có một cá thẻ tròn dán ép vào giữ hai miếng kính, một mặt in quốc huy nhà nước Pháp dưới có hai chữ “
Giám sát và cảnh giác” và bên kia “
Giave, thanh tra cảnh sát, 52 tuổi” và chữ ký của thị trưởng cảnh sát bấy giờ là Gítkê.
Hắn lại có một cái đồng hồ và một túi tiền trong đó có mấy đồng tiền vàng. Người ta trả lại đồng hồ và tiền cho nó. Dưới cái đồng hồ, ở đáy túi con, họ lần ra được một tờ giấy bỏ trong phong bì. Ănggiônrátx mở ra. Có năm dòng chữ do chính tay thị trưởng cảnh sát viết:
Làm xong nhiệm vụ chính trị, thanh tra Giave sẽ đi thám thính đặc biệt, xem có đúng là bọn gian phi hành động ở phía hữu ngạn sông Xen, gần cầu Iêna.
Khám xong, người ta dựng Giave dậy, trói giật cánh khuỷu, buộc vào cái cột ở giữa phòng thấp, cái cột đã cho quán cái tên hiện nay. Gavrốt vẫn nhìn từ nãy giờ gật đầu tán thành. Chú đến gần Giave nói:
- Chuột bắt mèo đấy nhé!
Công việc này hoàn thành nhanh chóng, khi xung quanh biết thì đâu đã vào đấy rồi. Giave không kêu một tiếng. Thấy hắn bị trói vào cột, Cuốcphêrắc, Bôtxuyê, Giôli, Côranh và những người đứng tản mác ở hai chiến lũy chạy lại.
Giave tựa lưng vào cột và tuy bị trói chặt không cựa quậy được, vẫn ngẩng cao đầu với thái độ bình thản gan góc của một con người không bao giờ nói dối. Ănggiônrátx nói:
- Một thằng mật thám!
Và quay về phía Giave:
- Mày sẽ bị bắn trước khi chiến lũy thất thủ hai phút!
Giave đáp, giọng hách dịch vô cùng:
- Làm ngay đi có được không?
- Còn phải tiết kiệm đạn chứ.
- Thế thì một nhát dao cho xong!
- Đồ mật thám! Chàng Ănggiônrátx đẹp trai nói. Chúng tao xử án mày chứ có phải ám sát mày đâu.
Rồi quay lại bảo Gavrốt:
- Còn chú, đi đi. Chú làm cái điều tôi dặn.
- Em đi đây.
Gavrốt trước khi đi còn dừng lại nói:
- Nhân tiện anh cho tôi khẩu súng của hắn.
Và nói thêm:
- Tôi giao ông nhạc sĩ cho anh đấy, tôi chỉ xin cái kèn.
Chú bé chào quân sự rồi chui qua khe hở của chiến lũy lớn lách ra ngoài.
VIII NHIỀU DẤU HỎI VỀ TÊN LƠ CABUÝC MÀ CÓ LẼ KHÔNG PHẢI TÊN LÀ LƠ CABUÝC ( Plusieurs points d' interrogation à propos d' un nommé le cabuc qui ne se nommait peut - être pas le cabuc)
Bức tranh bi hùng mà tác giả đương vẽ sẽ không trọn vẹn, bạn đọc sẽ không thấy nổi bật lên những giờ phút lớn lao ấy, những giờ phút trở dạ của xã hội thai nghén cách mạng, những giờ phút mà xã hội vừa quằn quại, vừa cố sức vùng lên, nếu tác giả quên một sự việc trong bức phác họa đầu tiên này. Sự việc hùng tráng và kinh khủng ấy xảy ra ngay sau khi Gavrốt vừa đi khỏi.
Những đám tụ hội cũng như những quả cầu tuyết, càng di chuyển càng thu hút theo vô số người ồn ào. Những người khách qua đường ấy không hỏi nhau từ đâu lại. Trong số đã gia nhập vào đám đông do Ănggiônrátx, Côngbơphe, và Cuốcphêrắc dẫn đầu, có một người mặc áo phu khuân vác sờn ở vai. Người ấy múa may, hò hét, như một tên say rượn hung hãn. Người ấy gọi là, hoặc được đặt tên là Lơ Cabuýc. Những kẻ bảo có quen với nó thật ra cũng không biết gì về tung tích của nó. Lơ Cabuýc say mềm - hoặc vờ như thế - cùng với mấy người nữa cùng nhau kéo vào một cái bàn ra trước quán, ngồi đánh chén với nhau. Hắn vừa chuốc rượu cho mấy người thù tạc với nó vừa ngắm nghía ra chiều nghĩ ngợi tòa nhà to ở tận cùng bên trong chiến lũy. Tòa nhà năm tầng ấy đứng lù lù trên đường phố, đối diện với phố Xanh Đơni. Bỗng Lơ Cabuýc kêu:
- Các đồng chí, các đồng chí có biết không? Phải đứng trong tòa nhà ấy mà bắn ra. Chúng mình mà nép ở các cửa sổ thì liệu hồn máy thằng bén mảng tiến lên.
- Đúng, nhưng nhà đóng kín cả rồi- một anh đồng bàn đáp.
- Ta gõ cửa
- Người ta không mở đâu.
- Thì ta phá cửa.
Lơ Cabuýc chạy đến cửa. Trên cửa có treo một cái búa khá nặng. Hắn lấy búa gõ. Cửa không mở. Hắn đập một lần nữa. Cũng không ai trả lời. Một tiếng thứ ba. Vẫn yên lặng. Lơ Cabuýc thét:
- Có ai ở trong này không?
Vẫn không thấy có gì động đậy.
Lơ Cabuýc bèn vớ một khẩu súng, trở báng bắt đầu đập thình thình. Cái cửa ấy là một thứ cửa chắn vườn kiểu xưa, có cuốn, thấp, hẹp, chắc chắn, làm toàn bằng gỗ sồi, phía trong bọc tôn có nẹp sắt. Nó chắc như một cửa ngục. Báng súng làm rung động cả ngôi nhà nhưng cửa vẫn không lay chuyển
Tuy vậy tiếng báng súng cũng lay động những người trong nhà, cho nên ở tầng gác ba, có một cái cửa sổ vuông nhỏ bừng sáng và mở ra. Từ trong cửa, một cây nến và một cái đầu nhô ra, cái đầu thì tóc hoa râm, mặt ngẩn ngơ hoảng hốt. Đó là ông già gác cổng.
Lơ Cabuýc đưa súng lên vai, ngắm người gác cổng. Trời tối mà hắn lại đứng dưới thấp, nên ông già không nhìn thấy hắn.
- Mày có mở hay là không, nào?
- Thưa các ông không được ạ!
- Mày nhất định nói không đấy à?
- Không được thưa quí,….
Người gác cổng chưa nói hết câu, súng đã nổ, viên đạn tin vào dưới cằm, xuyên mạch cổ và chui ra phía sau gáy. Ông già ngã gục xuốn, không kịp buông một tiếng thở dài. Cây nến rơi tắt phụt. Sau đó người ta chỉ thấy một cái đầu im ỉm gục trên bậu cửa và một tí ít khói trắng bay trên mái nhà.
Lơ Cabuýc thả rơi báng súng xuống nền phố, nói:
- Thế là xong.
Hắn vừa nói xong thì cảm thấy có một bàn tay đặt lên vai hắn, nặng trịch như móng chim ưng, và một giọng nói ra hiệu lệnh:
- Quì xuống!
Tên sát nhân quay lại và nhận ra khuôn mặt trắng trẻo lạnh lùng của Ănggiônrátx. Anh cầm súng lục.
Anh đã chạy đến đây khi nghe tiếng nổ.
Bàn tay trái của anh vừa tóm cổ, vừa áo choàng, áo sơ mi và dây đeo quần của Lơ Cabuýc. Anh lập lại:
- Quì xuống!
Rồi bằng một miếng tuyệt luân, chàng thanh niên mảnh khảnh uốn người thằng du côn khỏe mạnh như uống một cây lau và đè nó quì lên bùn.
Lơ Cabuýc cố cưỡng lại, nhưng cảm thấy cái bàn tay đương nắm nó là một bàn tay thần kỳ.
Mặt tái nhợt, cổ áo để hở, tóc bơ phờ, Ănggiônrátx với khuôn mặt thiếu phụ của chàng, lúc này giống như pho tượng của nữ thần Têmitx
[1] đời xưa. Anh có nét mặt Hy-lạp đanh thép, mũi phập phồng, mắt nhìn xuống, tất cả cái ấy làm ra một diện mạo vừa phẫn nộ vừa đoan trang, theo con mắt người đời trước thì đúng là biểu tượng của công lý.
Tất cả các chiến lũy đã xô đến, nhưng rồi tất cả đều đứng dang ra, làm thành một vòng tròn. Ai cũng cảm thấy rằng trước sự việc sắp diễn ra, không thể nói lời gì được.
Lơ Cabuýc thua sức, không gắn gượng vùng vẫy nữa, tay chân hắn run cầm cập. Ănggiônrátx buông hắn ra, móc đồng hồ xem và nói:
- Mày hãy tĩnh tâm đi. Cầu nguyện hay suy nghĩ tùy ý. Cho mày một phút.
Thằng sát nhân van vỉ:
- Tha chết cho tôi.
Rồi hắn cúi đầu, nói lẩm bẩm gì không rõ. Ănggiônrátx mắt vẫn không rời khỏi đồng hồ. Vừa đủ một phút, anh bỏ đồng hồ vào bọc. Lơ Cabuýc vừa rú lên vừa thu người áp vào đầu gối anh, anh nắm óc hắn, dí miệng súng vào tai hắn. Những người đứng đấy toàn là những người bình tâm dấn thân vào cuộc bạo động phiêu lưu kinh khủng này, thế mà có nhiều người phải quay mặt.
Phát súng nổ, tên sát nhân ngã sập xuống đường, còn Ănggiônrátx thì đứng thẳng người lên, đưa mắt nhìn quanh, nghiêm nghị và tin tưởng.
Xong, anh lấy chân hất cái xác, bảo:
- Đem cái này vứt ra ngoài.
Ba nghĩa quân đến khiêng cái thân hãy còn có những co giật tự nhiên cuối cùng và đem vứt ra phía ngoài chiến lũy nhỏ ở phố Môngđêtua.
Ănggiônrátx vẫn đăm chiêu nghĩ ngợi. Trên dáng điềm tĩnh của anh, dường như có những gợn đen hùng vĩ từ từ tràn lên. Thình lình anh cất tiếng. Mọi người lắng nghe. Anh nói:
- Đồng bào, các tội ác của thằng ấy thật là ghê rợn, mà việc tôi vừa làm kia thì đáng kinh tởm biết bao nhiêu. Nó giết người, vì vậy tôi phải giết nó. Tôi bắt buộc phải làm như thế, bởi vì muốn làm cách mạng phải nghiêm lệnh. Giết người ở đâu cũng là tội ác, ở chỗ này lại càng là một tội ác lớn. Chúng ta hành động dưới ánh mắt của Cách mạng. Chúng ta là những giáo sĩ của đạo Cộng hòa, chúng ta là những người xả thân vì nghĩa vụ, không được để cho ai có cớ vu khống cuộc chiến đấu của chúng ta. Vì vậy tôi đã lên án và xử tử tên kia. Về phần tôi, bị bức bách phải làm việc ấy nhưng rất ghê tởm, tôi cũng đã luận tội tôi rồi, và lát nữa đồng bào sẽ thấy tôi xử tôi như thế nào.
Những người đứng nghe đều rùng mình, Côngbơphe thét lớn:
- Chúng tôi tự nguyện chịu chung một số phận với đồng chí.
- Vâng, thế cũng được, Ănggiônrátx đáp. Còn một điều này nữa, tôi xin nói nốt. Tôi xử lý tên kia là vì cần thiết, nhưng sự cần thiết ấy là một thứ yêu quái của thế giớ cũ nó có tên là định mệnh. Theo luật tiến hóa, thì yêu quái phải tiêu biến trước thiên thần, Định mệnh phải tiêu biến trước chủ nghĩa bác ái. Lúc này không phải là lúc nói đến tình yêu. Mặc, tôi cứ gọi tên nó, tôi ca tụng nó. Tình yêu ơi, tương lai là của mày. Còn thần chết kia, tao dùng mày nhưng tao rất ghét mày. Hỡi đồng bào, tương lai sẽ không còn bóng tối, không còn sấm sét, không còn sự tàn ác ngu dại, không còn có những hình phạt đẫm máu. Vì không còn Xatăng cho nên cũng không còn Misen
[2]. Tương lai sẽ không còn có ai giết ai, mặt đất rực rỡ hào quang. Cái ngày ấy sẽ đến, đồng bào ạ, cái ngày mà tất cả sẽ là hòa mục, là dịu dàng, là vui, là sống, cái ngày ấy không xa. Và chính vì muốn cho nó đến mà chúng ta sắp sửa hy sinh đây.
Ănggiônrátx vừa dứt lời. Cặp môi nữ đồng trinh của chàng khép lại, và chàng đứng yên ở chỗ mà chàng vừa giết người, nghiêm lặng như một pho tượng cẩm thạch. Cái nhìn trực thị của chàng làm cho chung quanh ai cũng hạ thấp giọng xuống mà nói chuyện.
Giăng Pruve và Côngbơphe lặng lẽ siết tay nhau. Họ đứng tựa vào nhau trong một hốc chiến lũy ngắm chàng thanh niên khắc khổ vừa là vai đao phủ, chàng thanh niên mà chất người là ánh sáng và pha lê và cũng là đá. Trong sự khâm phục của họ có lẫn niềm xót thương.
Thiết tưởng nên nói ngay rằng về sau, khi cuộc chiến đấu đã kết thúc, lúc mang xác chết về nhà và lục soát các tử thi, người ta tìm thấy trong người Lơ Cabuýc một cái thẻ nhân viên sở an ninh. Năm 1848, tác giả sách này có lấy được bản báo cáo đặc biệt gởi cho thị trưởng cảnh sát năm 1832 về vụ này.
Nên nói thêm rằng như trong giới cảnh sát người ta truyền ra- điều này lạ lùng nhưng chắc là có căn cứ - thì Lơ Cabuýc tức là Clacơxu. Sự thật thì từ khi Lơ Cabuýc chết đi, cũn không ai nói đến Clacơxu nữa. Clacơxu biến đi không để lại dấu vết, tựa hồ như hòa tan trong vô hình. Đời sống của nó tăm tối, phút cuối cùng của nó cũng là đêm dày.
Cả toán nghĩa quân xúc động về vụ án bi hùng kết thúc chóng ấy. Lúc bấy giờ Cuốcphêrắc mới nhìn thấy người thanh niên bé bỏng lúc sáng đã đến tìm Mariuytx ở nhà trọ của mình, người thanh niên cũng ở trong chiến lũy.
Người thanh niên có vẽ dạn dĩ vô tư ấy đã đến gia nhập nghĩa quân lúc chập tối.
Chú thích: [1] nữ thần coi về công lý và hình phạt, theo thần thoại Hy La [2] Theo đạo Gia-tô, thiên thần Misen đã đánh gục quỷ vương Xatăng. Ý tác giả: vì không còn tội ác nên cũng không còn sự trừng phạt
