họn chỗ ấy là đúng tuyệt! Con đường ở ngoài cứ thắt dần rồi tắc lại. Quán rượu Côranh chẹn ngang đường phố Săngvrơri, còn phố Môngđêtua thì dễ chặn cả hai bên phải và trái. Chỉ có một mặt tấn công được, mặt phố Xanh Đơni, nghĩa là quân tấn công sẽ bị trống trải và bắt buộc phải đánh trực diện. Quả thật Bôtxuyê say mà con mắt quân sự không kém Aniban đói.
Thấy toán này xô nhau vào, cả phố hoảng hồn. Tất cả các khách qua đường đều lẩn tránh. Trong chớp mắt, tất cả các nơi: ở trong cùng, bên trái, bên phải, các cửa hàng, các quầy hàng, cửa ra vào, cửa sổ, cửa chớp lớn bé tứ tầng nền cho đến trên tầng áp mái cũng đều dóng sập lại. Một bà già sợ quá, đem nệm treo lên hai cái sào gác phơi quần áo để chống đạn. Chỉ có quán rượu mở cửa vì một lẽ đơn giản: cả bọn đều ùa vào đấy.
Bà Huysơlu chỉ biết thở dài kêu:
- Trời ôi! Trời ôi!
Bôtxuyê ra đón Cuốcphêrắc.
Giôli đến cửa sổ thò đầu gọi:
- Cuốcphêrắc! Sao cậu không cầm lấy một cái ô? Khéo mà sổ mũi đấy.
Chỉ trong mấy phút, họ đã tháo được hai mươi cái song sắt ở trước cửa quán và nạy được hai mươi thước đá lát đường. Gavrôt và Bahôren đã tịch thu một cái xe của anh hàng vôi tên là Ăngxô đang đi qua, trên xe có ba thùng vôi. Họ bèn lật sấp cái xe xuống, đặt ba thùng vôi dưới những chồng đá, Ănggiônrátx đã mở nắp hầm rượu. Bao nhiêu thùng rượu trống đều được khuân ra đặt cạnh mấy thùng vôi. Phơidi xưa nay quen tô màu những nan quạt mỏng manh, cũng đã khuân được hai chồng đá to tướng xếp vào để chống đỡ cỗ xe và các thùng. Đá tự dưng nghĩ ra cũng như các thứ khác và lấy ở đâu không biết. Họ tháo cả những đòn chống trước mặt một nhà lân cận và đặt nó nằm trên cái thùng rượu. Khi Bôtxuyê và Cuốcphêrắc quay mặt lại thì một nửa phố đã bị bức lũy cao quá đầu người chắn ngang. Thực không ai bằng quân chúng trong việc phá hoại để xây dựng.
Matơlôt và Gibơlốt cũng dự vào công việc. Gibơlốt chạy đi chạy lại mang gạch đá. Ả dựng chiến lũy cũng mệt nhọc như hầu rượu cho khách, vừa làm vừa ngái ngủ.
Một cỗ xe chở khách đóng hai con ngựa trắng đi qua đằng đầu phố.
Bôtxuyê nhảy qua đống đá, chạy lại giữ anh đánh xe, bảo hành khách xuống hết. Anh giơ tay ra đỡ các bà các cô xuống ra lệnh cho người đánh xe cút đi và dắt cả xe ngựa về.
- Xe khách không được đi qua trước Côranh, anh nói.
Non licet omnibus adire Cointhum[1]. Một lát sau, họ thả hai con ngựa đi ròng trên đường phố Môngđêtua và lật cỗ xe ngựa xuống để hoàn thành việc dựng chiến lũy.
Bà Huysơlu hoảng quá chạy lên tầng thứ nhất để trốn. Hai mắt bà lờ đờ, ngơ ngác nhìn mà không thấy, miệng lập cập ấp úng không ra tiếng. Mụ lầu bầu:
- Rõ là ngày tận thế!
Giôli ghé môi hôn cái cổ béo phì, đỏ và nhăn nheo và nói với Grăngte:
- Này cậu, mình vẫn cho là cái cổ đàn bà là một vật hết sức thanh tú.
Nhưng Grăngte thì cao hứng đến tột độ. Thấy Mabơlôt lên lầu, anh ôm nó ngang lưng và cười quang quác qua cửa sổ:
- Matơlôt xấu xí! Anh hét. Matơlôt là sự xấu xí mơ ước! Nó là con quái vật. Nó sinh ra là vì thế này: một ông lão thợ nặn tượng thường làm tượng ở các đầu ống máng cho nhà thờ, một hôm phải lòng một tượng ống máng, cái tởm nhất. Anh ta cầu khẩn tình ái cho tượng sống dậy. Và đó là Matơlôt. Đồng bào nhìn xem: tóc nó màu hung đỏ râu ngô như tóc của ả nhân tình Titiêng ngày xưa
[2]. Nó lại là một cô bé ngoan. Đàn bà mà ngoan thì đánh trận cũng anh hùng. Tớ đảm bảo thế nào nó cũng chiến đấu ra trò. Còn mụ Huysơlu cũng là một mụ già can đảm đấy. Hãy xem râu mép của mụ! Râu này mụ thừa hưởng của đức ông chồng đấy, một nữ kỵ binh chứ vừa đâu! Mụ cũng chiến đấu cho mà xem. Chỉ hai người này cũng đủ làm cho vùng ngoại ô phát khiếp. Các đồng chí, chúng ta sẽ lật đổ chính phủ. Cái đó cũng thực như từ a-xit mác-ga-rích đến a-xit phoóc-mích có mười lăm thứ a-xit trung gian. Vả lại, tớ cóc cần, ông cụ tớ ghét tớ vì tớ chẳng hiểu gì về toán. Ở đời, tớ chỉ hiểu có ái tình tự do. Tớ là thằng Grăngte hiền lành! Xưa nay không bao giờ tớ có tiền nên tớ cũng không quen có tiền do đó cũng không bao giờ túng. Như cái thằng tớ mà giàu thì thiên hạ chẳng còn ai nghèo nữa. Nếu thế thì người ta dã thấy thế nào rồi! Nên những thằng tốt bụng mà dầy túi thì tốt biết mấy. Tớ tưởng tượng giá Chúa Giêxu lại có cái gia tài Rôtsin
[3] thì làm được bao nhiêu việc thiện. Matơlôt ơi, mày hôn tao đi! Mày thì đa tình nhưng nhút nhát. Má của mày thích người ta hôn hư hôn em gái, nhưng môi của mày đòi người ta hôn như hôn người yêu cơ.
- Im đi, cái hũ chìm kia, Cuốcphêrắc mắng.
- Tớ là thẩm phán thành Tuludơ lại là thầy dạy làm thơ đấy, Grăngte đáp.
Ănggiônrátx đứng trên nóc chiến lũy, tay cầm súng, ngẩng mặt lên, nét mặt đẹp đẽ nghiêm nghị. Mọi người biết tính chàng gan dạ và cứng nhắc. Chàng quát:
- Grăngte! Đi đâu mà ngủ thì đi cho rảnh. Đây là chỗ để hăng say chứ không phải là chỗ để say sưa rượu chè. Đừng làm ô danh chiến lũy.
Câu nói gắt gỏng này tác động Grăngte một cách lạ thường. Có thể nói anh như bị một gáo nước lạnh giội vào mặt. Anh sực tỉnh rượu. Anh ngồi xuống chống tay lên cái bàn gần cửa sổ, đưa mắt nhìn Ănggiônrátx thiết tha trìu mến và nói:
- Cậu biết mình tin ở cậu!
- Đi đâu thì đi đi!
- Để mình ngủ ở đây.
- Đi nơi khác mà ngủ.
Nhưng Grăngte vẫn nhìn bạn, cặp mắt đục ngầu và âu yếm:
- Cho mình ngủ ở đây - cho đến khi chết ở đây.
Ănggiônrátx lườm anh khinh thường:
- Grăngte! Cậu không biết tin không biết nghĩ, không biết quyết chí, không biết sống, mà cũng không biết chết.
Grăngte trả lời nghiêm trang:
- Cậu để xem.
Anh lắp bắp mấy tiếng nữa nhưng không ai hiểu gì, rồi nặng nhọc gục đầu xuống bàn. Anh đã vào cái độ say thứ hai và chính câu nói của Ănggiônrátx đã đẩy anh đến trạng thái này. Một lát sau anh đã ngủ say.
chú thích: [1] một ngạn ngữ Latinh cũ, nghĩa là Không phải ai cũng đến được Côranh [2] bức họa tình nhân của họa sĩ Titiêng [3] một nhà triệu phú hồi ấy
