iăng VanGiăng trở vào nhà với bức thư của Mariuytx. Như con cú đang giữ chặt miếng mồi, ông lấy làm vừa ý với bóng tối trong nhà. Ông sờ soạng bước lên thang gác, se sẽ mở cưả ra và đóng cửa lại, rồi đứng im lắng nghe. Khi chắc chắn là Côdét và bà Tútxanh đang ngủ say, ông lấy diêm bật lửa nhưng hai tay run lẩy bẩy, phải đánh luôn ba bốn que mới đỏ. Vì có cái gì như là một sự trộm cắp trong hành động vừa rồi. Cuối cùng thì ông đã thắp được đèn lên, ngồi lại trên bàn, mở tờ giấy ra đọc.
Những khi xúc động mãnh liệt, người ta không còn đọc được nữa, mà có thể nói người ta vật ngửa tờ giấy trong tay ra, người ta bám riết lấy nó như bám lấy một miếng mồi, người ta giày vò, người ta chọc sáu móng tay giận dữ hoặc vui mừng vào mình nó, người ta chạy vụt đến đoạn cuối, người ta nhảy xô trở về đoạn đầu. Trí óc khi chú ý lắm cũng lên cơn sốt, nó chỉ hiểu đại khái, hiểu lờ mờ, hiểu cái chính, nắm được một điểm, còn tất cả đều như biến mất. Trong bức thư Mariuytx viết cho Côdét, Giăng Vangiăng chỉ thấy có mấy chữ: “Anh chết đây… khi em đọc các dòng này thì hồn thiêng anh sẽ về với em”.
Nhìn hai dòng chữ ấy, mắt ông như bị chói lòa một ánh sáng ghê tởm. Cảm xúc thay đổi đột ngột quá làm ông choáng váng. Ông nhìn bức thư của Mariuytx, trong lòng vừa kinh ngạc vùa say sưa: trước mắt ông là một sự thật rạng rỡ, cái chết của người mà ông đang thù ghét.
Thâm tâm vui mừng, ông thét lên một tiếng thét xấu xa: - Thôi thế là hết nhé. Câu chuyện kết thúc sao mà nhanh quá chỗ người ta có thể mong ước thế! Con người làm trở ngại cuộc đời ông như thế là đã biến đi rồi. Nó tự ý biến đi, tự nguyện, chẳng ai thúc đẩy cả. Giăng VanGiăng chẳng làm gì, chẳng có tội gì trong việc ấy cả, thế mà “con người ấy” lại sắp chết! Mà có lẽ hắn chết rồi cũng nên. Đến đây ông tính toán: - Không. Hắn chưa chết. Rõ ràng là bức thư định viết cho Côdét đọc sáng ngày mai, sau hai loạt súng nổ trong khoảng từ mười một giờ đến mười hai giờ khuya cho đến giờ, không nghe thấy gì thêm nữa, cho đến sáng sớm chiến lũy mới bị tấn công ra trò, nhưng có hề gì, khi mà đã bị cuốn vào trong cuộc chiến đấu này, nhấy định là nó nguy rồi, guồng máy sẽ lôi nó đi thôi. – Giăng VanGiăng cảm thấy như mình được giải thoát. Rồi đây sẽ chỉ còn có ông với Côdét. Sự cạnh tranh thế là chấm dứt, tương lai lại trở về. Mảnh giấy này ông cứ bỏ túi. Chẳng bao giờ Côdét đươc biết “con người ấy” đã ra thế nào. “Ta cứ để yên cho mọi việc xảy ra. Con người ấy không có cách nào thoát được. Nếu nó chưa chết thì chắc chắn rồi nó sẽ chết. May cho ta biết dường nào!”.
Nghĩ xong bấy nhiêu điều, ông thấy trong lòng tối sầm lại.
Ông bước xuống thang gác đánh thức nguời gác cổng dậy.
Khoảng một giờ sau, Giăng VanGiăng bước ra, mình mặc đồng phục quốc dân quân, tay cầm súng. Người gác cổng đã chạy sang bên hàng xóm mượn thêm mấy thứ để ông trang bị được đầy đủ. Ông vác một cây súng đã lắp đạn sẵn và đeo một bao đầy đạn. Ông đi về phía chợ.
IV
GAVRỐT TÍCH CỰC QUÁ MỨC
( Les excès de jèle de Gavroche)
Một việc lôi thôi vừa xảy đến với Gavrốt.
Sau khi cố tình ném vỡ cây đèn ở phố Đuysôm, Gavrốt rẽ sang phố Hôrđiét. Phố vắng tanh không một bóng người. Hắn thấy dịp tốt đã đến hát trọn bài hát mà hắn biết hát. Miệng hát nhưng chân cứ đi, không chậm lại mà nhanh thêm lên. Các dãy nhà hắn qua đều đóng cửa im ỉm vì ngủ yên hay là hoảng sợ, và nó ném ra hai bên phố điệu hát nảy lửa này:
Con chim nó mách trên cành Rằng Atala đã theo tình xa Bạn tình là một chàng Nga Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Pi-i ơi, than thở chi Lẳng lơ quen tính, chắc gì Mila? Gõ tường ả đến gọi ta Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Các con nỡm ấy xinh sao! Bùa mê nó bỏ, say nhào là ta Dù ai cũng cứ say mà Đi đâu hỡi các Tố nga? Dôta! Tôi thích yêu nhau, thích giận nhau Lidơ, Anhet cô nào tôi cũng mơ Đốt ta họ cũng bỏng mà! Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Đẹp thay cái chiếc áo choàng Của cô Xuydét và nàng Dêyla Áo người đã quấn hồn ta Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Tình ơi, trong tối sáng ngời Hoa hồng đem kết vào đời Lôla Yêu nàng ta xả thân ta Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Thấy Gian trang điểm trước gương Tim anh phút đã lạc đường bay xa Phải nàng bắt được tim ta? Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Vũ về, vào lúc nửa đêm Chỉ em, anh nói với ngàn sao xa: Sao nào! Hãy ngắm Xtenla Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Gavrốt vừa hát vừa làm điệu bộ tha hồ, không dè xẻn. Điệu bộ là điểm tựa của khúc điệp. Mặt nó là một kho chứa mặt nạ, nó làm đủ điệu nhăn nhó giật gân và kỳ dị như các lỗ thủng của một cái khăn treo trước gió. Buồn thay, vì chỉ có mình nó trong đêm tối, cho nên không ai xem và cũng không thể trông thấy. Có những tài hoa hoài phí như thế đấy.
Thình lình nó ngừng bặt.
- Thôi, dẹp bài ca ân tình lại đã.
Cặp mắt mèo của hắn vừa nhìn thấy có vật gì trong một xó cổng. Nhà hội họa thì cho đó là một kết cấu, nghĩa là một con người và một đồ vật, đồ vật là một cái xe ba gác, còn con người là một anh chàng người vùng Ôvécnhơ đang ngủ trong xe.
Càng xe thả xuống mặt đường, còn đầu người kia lại gác lên ván xe, chân chấm xuống đất, thân nằm trên một chiếc xe chúc ngược.
Có kinh nghiệm về việc đời, Gavrốtư biết ngay là một anh chàng say rượu.
Đích là một anh chàng chở thuê ở xó này, ních rượu đẫy vào rồi ngủ cũng đẫy. Gavrốt nghĩ bụng: đêm mùa hè cũng được việc đấy chứ! Đánh một giấc ngay trong xe! Thôi, ta “mượn” chiếc xe này cho chính phủ cộng hòa, còn ta để anh chàng này lại cho chế độ quân chủ.
Trong trí Gavrốt vừa có một ánh sáng lóe lên:
- Anh ba gác này mà thượng lên trên chiến lũy thì phải biết là hay!
Anh chàng phu xe đang ngáy khò khò.
Gavrốt se sẽ đẩy lui cái xe đồng thời nắm chân anh chàng kéo ngược lại. Chỉ một phút là xong đâu đấy: anh chàng phu xe đã nằm dài trên mặt đường, không nao núng. Còn chiếc xe thì đã rời ra.
Có thói quen phải đối phó luôn luôn với mọi hoàn cảnh bất ngờ, nên cái gì Gavrốt cũng có trong mình. Nó lục túi móc ra một mảnh giấy và một khẩu bút chì đỏ củm được của một anh chàng thợ mộc nào đó, nó viết mấy chữ:
“Chính phủ Cộng hòa Pháp
“Biên nhận chiếc xe ba gác của anh”
Rồi ký tên: “Gavrốt”
Viết xong, hắn nhét mảnh giấy vào túi chiếc gi-lê nhung của anh phu xe vẫn đang ngáy như sấm, rồi cầm càng xe lên đi về phía chợ, vừa đi vừa đẩy chiếc xe chạy nước đại trước mặt. Chiếc xe chạy ầm ầm và nó lấy làm khoái chí.
Trong ấy nguy hiểm. Ở nhà in hoàng gia có một bốt gác mà Gavrốt quên không để ý tới. Quốc dân quân ngoại ô đóng giữ ở đó. Tiểu đội canh gác đã bắt đầu để ý và mấy người nằm ở trên phản đã ngẩng đầu dậy. Hai cái đèn bị đập vỡ liền liền, một bài hát oang oang giữa đêm khuya, như thế đã là quá nhiều đối với những phố nhát gan này, những phố hễ mới vừa bắt đầu tắt mặt trời đã muốn đi ngủ, mới chập tối là chẳng còn đèn đóm gì. Suốt một giờ qua, Gavrốt đã làm ồn ào giữa khu phố yên tĩnh này như con nhặng rơi vào trong chai vo ve không ngớt. Người đội cảnh binh ngoại ô lắng tai nghe ngóng. Y là một người thận trọng, y chờ xem.
Tiếng ầm ầm của chiếc xe ba gác làm cho y không còn chờ đợi gì nữa, y quyết định đi quan sát tình hình.
- Chúng nó chắc có cả lũ, phải hết sức rón rén mới được.
Rõ ràng là quân phiến loạn như con bạch tuộc đã thoát ra khỏi vòng vây và đang trăm tay chân làm náo loạn cả khu phố.
Viên đội cảnh binh đánh liều ra khỏi bốt canh, bước đi từng bước rón rén.
Gavrốt đang đẩy chiếc xe, sắp rẽ từ phố Hôđơriét sang thì đột nhiên chạm trán với một bộ quân phục, một mũ sắt có giắt lông, một cây súng.
Lần thứ hai, nó dừng hắn.
- À, lại có rồi. Gvrốt nói. Chào ông trật tự công cộng.
Sự ngạc nhiên của Gavrốt ngắn ngủi và tan nhanh.
Người cảnh binh hét lớn:
- Thằng ranh kia, đi đâu?
Gavrốt đáp:
- Ông công dân kia, tôi chưa gọi ông là tư sản, sao ông lại mắng tôi thế?
- Thằng ranh con đi đâu?
- Thưa ông, hôm qua đây chắc ông còn là một người thông minh, nhưng sáng nay thì ông đã bị hạ bệ rồi.
- Đồ chó chết, tao hỏi mày đi đâu?
- Ông ăn nói nhã nhặn đấáy. Người ta thật không dám nói ông là người có tuổi đâu nhé. Ông nên đem bán tóc của ông đi, mỗi sợi một trăm phơrăng. Chắc được năm trăm phơrăng đấy.
- Đồ ăn cướp mày đi đâu? Đi đâu? Đi đâu?
Gavrốt tiếp:
- Ăn nói gì thô bỉ thế? Mẹ ông từ rày có cho ông bú thì nhờ bà ấy lau hộ mồm cho ông kỹ kỹ hơn một chút.
Viên đội cảnh binh chĩa súng vào người Gavrốt.
- Đồ khốn nạn, mày có nói là mày định đi đâu không thì bảo?
- Bẩm đại tướng, con đi mời thầy thuốc cho vợ con nó trở dạ.
Viên đội kêu to:
- Có địch!
Dùng cái đã làm nguy mình để cứu nguy cho mình, kẻ tài tình mới làm được nghệ thuật ấy. Nháy mắt Gavrốt đã bao quát được tình thế; cái xe ba gác đã làm hại mình thì chính nó phải cứu mình mới đựoc.
Vừa lúc viên đội cảnh binh sắp xông đến thì Gavrốt giang thẳng cánh tay vào bụng y như một quả đạn, làm y nhào ngửa trên đường và phát đạn nổ đoàng trên không. Nghe tiếng viên đội kêu, lính trong bốt canh đều ùa ra ngoài. Thấy có súng nổ họ cũng nổ bừa theo một loạt, rồi lắp đạn bắn tiếp; những loạt súng bắn mò kiểu bịt mắt bắt dê ấy kéo dài đến những mười lăm phút và hạ sát đến mấy miếng kính cửa.
Trong lúc ấy thì Gavrốt đã bán sống bán chết tháo lui. Cách năm sáu phố. Gavrốt mới ngồi xuống một trụ đá ở góc đường, thở hổn hển. Hắn lắng tai nghe ngóng.
Ngồi thở được một chốc, hắn quay mình về phía có tiếng súng đang nổ giòn, nâng bàn tay trái lên mũi rồi đưa ra trước ba lần, vừa đưa vừa lấy tay phải vỗ vỗ phía đằng sau gáy. Cử chỉ ngạo nghễ ấy của bọn trẻ ranh Pari là kết tinh của tinh thần châm biếm của người Pháp. Cố nhiên là nó rất hiệu nghiệm, chả thế mà nó đã kéo dài hàng nửa thế kỷ nay!
Phút tươi vui ấy lại bị một ý nghĩ chua chát làm vẩn đục ngay. Gavrốt càu nhàu:
- Ừ, cười cho lắm, cười lăn cười bò ra, mà lại lạc đường mất rồi, giờ thì phải đi quanh rồi. Thôi, sao miễn về chiến lũy kịp lúc là được!
Nói đoạn hắn lại cắm đầu chạy. Vừa chạy vừa nói:
- À ta hát đến đâu rồi nhỉ?
Hắn lại cấy tiếng hát ban nãy. Bóng hắn chìm nhanh vào trong các ngõ phố và tiếng hát cũng xa dần, nhỏ dần vào trong đêm:
Đời còn nhiều ngục Bátxti (Bastilles)
Nền chuyên chế ấy ta thì bửa ra Bất bằng há dễ bỏ qua? Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Có ai chơi ta thì chơi Cho lăn cho lóc, cho rời vỡ ra Vỡ rời xã hội thối tha! Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Dân ta ơi, cầm gậy lên Kéo nhau ta đập tan đền nhà vua Diệt nền quân chủ xa hoa Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Đạp song ta đã xông vào Sáclơ Mười không dám đương đầu với ta! Kinh hoàng vua đã trốn ra… Đi đâu hỡi các Tố nga? Dô ta! Hò dô ta. Cuộc nổ súng ở bốt canh không phải là không có kết quả. Người ta chiếm lĩnh chiếc xe ba gác và bắt được anh phu xe say rượu làm tù binh. Chiếc xe thì đem tống vào nhà chứa bị tịch thu, còn anh chàng say rượu thì về sau có bị truy tố chút ít trước tòa án binh như kẻ tòng phạm. Để bảo vệ xã hội, trong trường hợp này, viên công tố đã tỏ ra mẫn cán, không biết mệt mỏi.
Câu chuyện Gavrốt đến nay vẫn còn là truyền thuyết ở khu phố Tăngplơ và là một kỷ niệm rùng rợn nhất đối với các bà thị dân già phố Mare. Trong ký ức họ, câu chuyện ấy được mệnh danh là: cuộc tấn công ban đêm vào bốt gác Nhà in Quốc vương.
