Vừa thi ra, Minh thấy hy vọng không bao nhiêu. Đây là trường kỹ sư thứ tư mà Minh đang cầy cục thi vào. Hôm qua có kết quả của mấy nơi kia, chàng được tin đã bị trượt. Sau chuyến thi Lyon, chàng sẽ đáp xe lửa đi Mulhouse thi vào hai nơi nữa. Chàng thường bảo đùa bạn bè: “Thi cử đối với bọn này không còn gì là hồi hộp như hôn nhân đối với một nàng trinh nữ nữa.” Minh tự mỉm cười với ý nghĩ rằng mình bỗng nhiên và bất đắc dĩ biến thành loại Tú Xương trong trường thi cử. Tin Kỳ sắp sang Pháp làm Minh ngao ngán. Lẽ ra chàng phải vui sướng khi có thêm một người bạn cũ, nhưng với Kỳ, ý nghĩa một chuyến đi phỏng có gì nếu không ngoài những ước ao hưởng thụ và trốn tránh. Buổi tối nay Minh lại lái xe phóng lên mấy quả đồi nhìn xuống các cơ xưởng, nhà máy lọc dầu với đèn thắp sáng choang mà trong đầu óc lại hiện ra muôn vàn ước mơ ấp ủ và dự định. Minh cảm động khi nhớ tới quê hương, nơi mà hôm ra đi chàng đã tự hứa hẹn với bao nhiêu là lý tưởng và thiện chí. Nghĩ tới đời sống bê tha truỵ lạc của một thời gian qua Minh thấy không chút hối hận. Tất cả dấn thân vào đổ vỡ chỉ là một thái độ tự do muốn lấp liếm những đau thương trống rỗng. Minh không hề có ý tưởng là cuộc đời mình đã hư hỏng như mọi người khác thường nghĩ và nhìn với con mắt đáng thương. Minh thấy tự tin vào lương năng mình, bấy lâu rày xé mà vẫn còn nguyên vẹn và không hề hư hỏng. Lúc này Minh có quyết định trở lại một đời sống trong sạch và kỷ luật. Bước đường lỡ dở buông trôi vừa qua đối với chàng như một kinh nghiệm quý giá, từ nay chàng sẽ không còn mắc vào nữa. Minh quay xe trở về nhà, cô Thư đã trang điểm xong và sửa soạn đi đâu. Trên gác còn ánh đèn thắp sáng, chú Thư còn ngồi trước giá vẽ, lưng còng xuống mệt mỏi, đưa cọ thêm thắt vào một bức hoạ sắp vẽ xong. Minh bước nhẹ trên sàn gỗ tránh tiếng động và tôn trọng sự yên lặng của chú Thư. Chú Thư tới ở Lyon không lâu nhưng đã nhiều năm sống ở Pháp. Tiếng Việt chú nói ngượng nghịu, những âm cuối cùng thường khô phát ra khó khăn và như rạn vỡ. Chú là bạn thân của ba Minh trước kia, vì còn ít tuổi nên anh em Minh vẫn quen gọi là chú, như hàng em của ba. Chú Thư vốn là một dược sĩ, có một hiệu thuốc lớn. Mãi đến gần bốn mươi mà chú vẫn kén chọn và chưa chịu lập gia đình. Đó có thể là nguyên nhân của tính quá thận trọng đắn đo do chú thường lo ngại về một sự gán ghép lầm lẫn. Nhưng rồi bước đi đầu tiên sau bao năm suy ngẫm đã làm chú thất vọng. Lại là một thất bại và lầm lẫn. Chú yên lặng chịu đựng, dìm mọi thái độ và để mặc người vợ tự do yên sống. Người vợ ngoại tình hay không chú ít bận tâm đến. Nhưng từ khi có mặt người đàn bà thì chú thấy mình thật cô độc. Nỗi cô độc mà gần bốn mươi năm sống độc thân chú không cảm thấy. Nghĩ đến vợ chú Minh liên tưởng tới mẹ mình. Minh lẩn trốn ý nghĩ với nhiều căm giận và chua xót. Hiệu thuốc tây vẫn mở đó, chú thư bỏ kệ chẳng thèm ngó ngàng tới, cả ngày chỉ quanh quẩn trên gác với giá vẽ. Vẽ mãi chán lại đến trước đàn dương cầm chơi những bản nhạc buồn đến thật khuya. Chú thích sự cô độc và yên lặng trọn vẹn. Trên căn gác, cả tâm hồn chú như chìm vào một thế giới riêng đầy màu sắc và âm thanh thanh cao, đôi lúc ở đó Minh cảm thấy một nỗi buồn nặng trĩu. Bước qua phòng chú khép cửa vào buồng riêng, Minh nằm suy nghĩ yên lặng vẳng vào từ bên ngoài tiếng dương cầm buồn nhẹ và thánh thót ru Minh vào một giấc ngủ tưởng như yên tĩnh. Đêm đó chàng ngủ mơ thấy đương sống ở Sài Gòn, ngộ nghĩnh là phong cảnh dân tình ở quê nhà lại cũng lai giống với Lyon. Chàng thấy cùng các bạn sống trong những hoạt cảnh tưng bừng, riêng anh Vũ sao lúc nào cũng nhìn Minh bằng ánh mắt trách móc và không vui. Minh thấy mẹ chàng thật hiền dịu dỗ dành con Loan em gái chàng đương khóc, nó biết lỗi đã bỏ nhà ra đi, nó tưởng nhầm nó bị chửa hoang nhưng không làm sao hết. Minh gặp lại Vân Anh với ánh mắt đen láy, mái tóc xoã xuống vai và chiếc áo dài tím nhạt có vẽ lấm tấm những bông hoa hồng và trắng. Minh đăm đăm nhìn xoáy vào chiều sâu ánh mắt Vân Anh, màu đen trong mắt nhạt dần và biến thành màu xanh ngọc bích. Vân Anh chính là Versois đi với chàng hồi chiều bên bờ sông Rhône và mẹ chàng sao giống hệt thím Thư, ăn mặc rực rỡ sắp sửa bước ra xe với một người đàn ông tới đón... Tiếng động phía ngoài cửa làm Minh thức giấc, tiếng kỳ kèo của thím Thư vang lên: “Khuya lắm rồi chưa ngủ sao anh?” Tiếng chú Thư xẵng có vẻ bực dọc: “Mợ về mệt cứ ngủ trước đi, còn thì để mặc tôi.” Thím Thư gay gắt hơn: “Ô hay, em lo cho anh lo cho sức khoẻ của anh, em nói, sao anh lại xử tệ với tôi như thế kia chứ. Tưởng lấy anh là tôi hạnh phúc sung sướng, biết như vậy thì tôi ở nhà với thầy me tôi còn hơn. Trời ơi! Chồng với con thế này làm sao tôi sống.” Có tiếng động mạnh của một vật nặng đổ kềnh, hình như chú Thư đạp đổ ầm cả giá vẽ, ầm ầm chạy xuống cầu thang và bỏ đi ra phố. Không khí nặng nề Minh nhận thấy ngay từ bữa ăn chiều. Chú Thư chỉ muốn được yên lặng mà vợ chú thì không. Suốt bữa cơm nói bóng gió xa gần về sự quê kệch ít giao du của chú. Chú Thư vẫn chịu đựng hết bữa ăn rồi bỏ lên gác. Minh thấy thương chú quá. Tình cảm Minh giống hệt lúc chàng đứng trên gác nhìn thấy mẹ chàng đi với những người đàn ông khác, lúc chàng quay nhìn chiếc di ảnh của ba chàng đạo mạo khắc khổ và nghiêm nghị với hàng lông mày như cau lại và mắt tự nhiên sáng quắc lên. Minh hậm hực thấy mình bất lực định thốt một câu chửi vu vơ nhưng chàng im được ngay vì chữ đó có vẻ xúc phạm tàn nhẫn đến chính cả mẹ chàng. ° Từ ngày rời bỏ nhà chú Thư, một nơi thừa tiện nghi nhưng quá thiếu sự yên ấm, Minh thuê một căn gác riêng ở trong một cái xóm gần như nghèo nàn nhất Lyon. Chàng thường tránh về nhà vì không khí sặc sụa những khói nhà máy và than bụi không được trong sạch lắm. Ban ngày ngoài giờ đi làm thêm ở một nhà sách, chàng thường vào ngồi thư viện. Công việc trong nhà sách gần như không có gì, chỉ việc đánh số ghi giá tiền và khuân từng chồng từ nơi này sang nơi khác. Số tiền kiếm được khoảng ba mươi ngàn quan, tuy không phong lưu nhưng tạm đủ sống. Hy vọng được cấp lại học bổng sau khi ra khỏi trường hàng không thật mong manh nên chính chàng cũng không trông mong gì. Buổi trưa khi ở thư viện ra, Minh rẽ vào một hiệu ăn quen, ăn vội vã bữa trưa rồi xà một quán nước ở góc phố. Bước được vào bên trong bớt lạnh, Minh bẻ thấp cổ áo xuống, ngồi trước một ly cà phe đen nóng bốc hơi, khề khà với khói pipe. Sang đây khí hậu lạnh Minh nhiễm thêm một thói quen là uống cà phe đen và hút pipe. Những lần như thế, qua làn khói, Minh lại nhớ về quê huơng, tưởng tượng bên nhà hồi còn ở ngoài bắc, uống bát chè tươi, thân mật với các người lao động trong một quán gió thếnh thoáng và chênh vênh, hun hút từng cơn gió bấc giá buốt. Minh hôm nay cảm thấy vui êm ả, như đang sắp có tin vui với những hy vọng bâng quơ. Chàng đang ngẫm nghĩ về một niềm vui vô duyên cớ. Hai cái thư nhận được hôm nay, một của Versois, một của Thế ở Orly gửi về. Nghĩ đến Thế với nội dung bức thư mà Minh chán ngán - Lại nhắc nhở khuyên can như cố lôi kéo tuyệt vọng Minh về đời sống; dưới mắt Thế Minh đã lỡ là một người sa ngã và hư hỏng rồi. Chàng không ghét Thế, nhưng mỗi lần nhận được thư Minh cũng chỉ liếc qua và tự mỉm cười với chính mình. Ít ra trong đời sống chàng còn có một người bạn mà Minh có thể yêu mến tin cậy dù Thế cũng vẫn không hiểu được chàng. Minh móc túi từ nơi ngực lấy ra hai chiếc thư: chiếc của Thế nặng và dày cộm chàng đặt xuống mặt bàn. Minh chậm rãi bóc thư Vesois mới gửi cho. Cả mấy trang thư người con gái vẫn một giọng thiết tha yêu Minh, nàng nói nếu nàng không lấy Minh bởi nàng muốn hy sinh hạnh phúc cho sự nghiệp của chàng. Nàng giọng buồn lắm và có vẻ không thiết tha gì nữa, Versois nói chuyến này nàng sẽ đi nghỉ hè ở Hy Lạp suốt hai tháng để xa cảnh cũ, để cố mà quên Minh... Người con trai bâng khuâng trước lời lẽ trong bức thư, cảm giác thiết tha là lạ như một nhẹ nhàng tiếc nuối. Minh đăm đăm nhìn chữ ký cuối thư của Versois “Van Anh”, cái tên Việt Vân Anh mà chàng đặt cho Versois cách đây ít lâu, người con gái không để dấu - Van Anh, chàng thấy xúc động không đâu về một trách nhiệm không hình thành rõ rệt. Versois vắng đi Minh mới thấy nhớ nàng tha thiết, Minh liên tưởng tới những cô gái Việt chàng gặp gỡ trước kia, họ đã là những người đàn bà biến tính và mất mát: một nếp sống bừa bãi và giao du tự do trước mắt mọi người khác. Họ tự tin vào thứ lý luận và tự cho là khôn ngoan: “Các anh sống tự do ra sao mà lại cấm bọn con gái tụi tôi phải thế này với thế kia!” Versois, vẻ đẹp trong trắng ngây thơ của nàng chỉ là một cái gì quá mong manh trước những quan niệm đục ngầu đó. Minh thấy thất vọng và chán nản hộ cho người con gái, chàng chấp nhận điều xảy tới như một hiển nhiên không thể tránh và cất mũ giã từ nó. Chàng bật diêm nhóm lửa châm pipe và đốt luôn cả bì thư của Versois dưới chân ghế. Minh giở tới lá thư Thế, cảm giác bình thản như cũ. Chàng nẩy ý định sẽ rời Lyon để lên Paris tuần sau trước khi tới Mulhouse. Minh vừa đậu kỳ thi tuyển và cả đậu cao nữa, sang đầu năm tới Minh sẽ tới học ở đó. Chàng thấy trước đời sống lại hứa hẹn những rộn ràng thử thách, Minh thấy vui sướng với cảm giác giao động đầy mới mẻ đó. Chàng lại trạnh nhớ tới Kỳ, một thằng bạn lúc nào cũng ao ước thoát được sang đây để hưởng thụ và trốn tránh. Chàng tự nhủ: “Thật lầm lẫn, ở đâu mà chẳng phải đấu tranh nếu không muốn bị dồn ép tàn lụi hoặc chết dí như những con rệp”. Ý nghĩ đó tới cùng với viễn ảnh một hình thức đấu tranh tư tưởng giữa những người đồng hương nhưng thuộc hai phe ở bên đây. Chàng tự nói như một lời hứa: “Mình sẽ viết thư cho anh Vũ ngay khi tới Mulhouse”...