gười ta lấy chiếc khăn quàng đen dài của bà Huysơlu đắp lên cho thi hài cụ Mabớp. Sáu người lấy súng xếp thành một cái cáng, đặt thi hài lên đấy và khiêng vào để trên cái bàn to trong nhà. Cả sáu người đều bỏ mũ, bước đi thong thả, nghiêm trang.
Mọi người đều để hết tâm trí vào công cuộc thiêng liêng ấy, quên không nghĩ đến tình hình nguy hiểm lúc bấy giờ.
Lúc thi hài đi qua gần chỗ Giave,- tên này vẻ mặt vẫn phớt tĩnh, Ănggiônrátx nói:
- Chốc nữa sẽ đến mày.
Trong lúc ấy, chỉ một mình chú bé Gavrốt là không rời khỏi vị trí chiến đấu của mình. Chú vẫn để ý quan sát và hình như chú trông thấy có người đang mon men đến gần chiến lũy. Bất thình lình chú kêu:
- Coi chừng!
Cuốcphêrắc, Ănggiônrátx, Pruve, Côngbơphe, Giôli, Bahôren, Bôtxuyê, tất cả đều ùa ra khỏi quán rượu. Thiếu chút nữa thì chậm mất! Hàng loạt lưỡi lê sáng loáng nhấp nhô trên đỉnh chiến lũy. Bọn lính cảnh vệ cao lớn tràn vào, đứa thì phóc qua chiếc xe khách, đứa thì lẻn vào phía khe hở của chiến lũy. Gavrốt bị đẩy lui, cứ thoái dần chứ không bỏ chạy.
Giờ phút vô cùng nghiêm trọng. Chẳng khác gì lúc nước lụt trong dòng sông dâng lên mấp mé bờ đê và bắt đầu rỉ qua lỗ mối. Chỉ một giây nữa là chiến lũy bị hạ.
Bahôren nhảy đến tên lính đầu tiên vừa lọt vào lảy cho hắn một phát cácbin sát rạt làm hắn chết ngay; tên thứ hai phóng lê đâm chết Bahôren. Một tên khác quật ngã Cuốcphêrắc, anh kêu: cứu tôi với! Tên lính cao lớn nhất, to như một hộ pháp, giơ lưỡi lê lên xông thẳng đến Gavrốt. Chú bé hai tay khẳng khiu nắm chắc khẩu súng trường to lớn của Giave, gan góc nhằm tên hộ pháp mà bóp cò. Không nổ. Súng Giave không nạp đạn. Tên lính bật cười khanh khách giơ cao lưỡi lê chực đâm xuống chú bé.
Lưỡi lê chưa kịp đâm xuống thì cây súng đã rời khỏi tay tên lính, bị một viên đạn bắn trúng vào trán, hắn ngã ngửa ra chết ngay. Một viên khác tin đúng giữa ngực tên lính vừa quật ngã Cuốcphêrắc, hắn ngã quay lơ trên mặt đường.
Đấy là Mariuytx, chàng vừa xông vào chiến lũy.
IV
THÙNG THUỐC SÚNG
(Le baril de poudre)
Nép mình trong góc phố Môngđêtua, Mariuytx đã chứng kiến pha thứ nhất của cuộc chiến, trong lòng lưỡng lự và hồi hộp. Tuy vậy, chàng không sao cưỡng nổi sức cuốn hút huyền bí và mãnh liệt mà ta có thể gọi là tiếng gọi của vực sâu. Trước sự khẩn cấp của hiểm họa, trước cái chết bí ẩn của ông cụ Mabớp, trước cảnh Bahôren bị đâm chết, trước tình thế cần phải viện trợ trả thù cho bạn bè, mọi sự ngập ngừng đều tan đi đâu mất, chàng xông thẳng vào cuộc hỗn chiến, hai tay cầm khẩu súng ngắn. Phát thứ nhất chàng cứu Gavrốt, và phát thứ hai chàng giải cứu Cuốcphêrắc.
Giữa tiếng súng nổ, tiếng kêu của bọn lính bị giết, quân xung kích của chính phủ đã trèo lên các công sự. Phút chốc đã thấy lom khom trên đỉnh chiến lũy vô số lính và lính: cảnh vệ, quân chính quy, quốc dân quân ngoại ô, tên nào tên nấy lăm khăm khẩu súng cầm tay. Bọn chúng chiếm lĩnh hơn hai phần ba công sự, nhưng chưa nhảy vào bên trong, hình như còn do dự, sợ có cạm bẫy gì chăng. Chúng nhìn vào chiến lũy tối om như người ta nhìn vào hang hùm. Ánh đuốc soi rõ vào lưỡi lê, vào mũ lông, vào những bộ mặt lo lắng và tức giận.
Mariuytx chẳng có vũ khí nào trong tay cả, hai khẩu súng ngắn hết đạn, chàng đã vứt đi rồi. Chàng chợt thấy trong gian phòng thấp, gần bên cửa lớn một thùng thuốc súng.
Chàng vừa quay người nhìn về phía ấy thì một tên lính chỉa súng ngắm bắn chàng. Một bóng người vụt nhảy đến, đưa bàn tay bịt kín họng súng. Đó là anh thợ trẻ bận quần nhung. Súng nổ, viên đạn xuyên qua bàn tay và chừng như xuyên qua cả người anh nên anh nhào xuống. Nhưng Mariuytx thì không việc gì. Tất cả xảy ra trong bóng mờ mờ. Mariuytx đang đi vào phòng chỉ thấy loáng thoáng: Hình như có mũi súng chỉa vào chàng, rồi có bàn tay bịt miệng súng lại, và nghe có tiếng súng nổ. Nhưng trong những lúc như thế, mọi cái nhìn thấy trước mắt đều chao đảo và dồn dập, trí óc chẳng sao dừng lại lâu ở một vật gì. Người ta có cảm giác bị lôi cuốn ngấm ngầm đến chỗ đen tối hơn.
Nghĩa quân bị đánh bất thần nhưng không hoảng hốt, nên dần dần cũng đã củng cố được hàng ngũ. Trong phút lộn xộn đầu tiên, sợ anh em có thể nhầm nhau: Ănggiônrátx hô to: thong thả! Không được bắn bừa! Phần đông họ đã leo lên cửa sổ gác một hoặc trèo lên các ba lơn, chiếm lấy các cao điểm. Mấy người kiên quyết nhất, cùng với Ănggiônrátx, Cuốcphêrắc, Pruve và Côngpơphe đều tựa lưng vào vách nhà phía sau cùng. Họ không nấp và một công sự nào cả, ngang nhiên đối diện với bọn quân lính và cảnh sát đứng dày trên chiến lũy.
Các công việc ấy đều tiến hành thong thả, không hấp tấp trong cái không khí nghiêm trọng lạ thường trước giờ giáp lá cà. Cả hai bên đều chĩa súng nhằm vào nhau, họng súng gần như chạm tới đích. Hai bên sát nhau đên nỗi có thể nói chuyện với nhau rõ mồn một. Sắp đến lúc nổ súng, một viên sĩ quan áo cổ cao, ngù vai rộng, giơ gươm lên nói:
- Hạ khí giới đi!
- Bắn! Ănggiônrátx đáp lại.
Hai loạt súng đều nổ một lần, mọi vật đều xóa nhòa trong khói súng.
Trong làn khói khét lẹt, vẳng lên tiếng rên yếu ớt âm thầm của những kẻ sắp chết hoặc bị thương đang lê mình trên mặt đường.
Khói tan, hàng ngũ mỗi bên có thưa đi một ít nhưng vẫn ở nguyên chỗ cũ và im lặng lắp đạn vào súng.
Thình lình, có tiếng người thét lên như sấm:
- Cút ngay, không ta cho nổ tung cả cái chiến lũy.
Mọi người quay cả lại ngay phía tiếng thét.
Thì ra trước đây Mariuytx đã vào gian phòng thấp, khuân thùng thuốc súng ra. Thừa lúc khói mù mịt và màn sương tối đục bao phủ công sự, chàng len lỏi theo dọc chiến lũy chạy đến đống đá cắm cây đuốc. Nhanh như chớp chàng nổ đuốc lên, đặt thùng thuốc súng vào đấy, xô đổ chồng đá dưới thùng thuốc súng làm thùng thuốc súng bục vỡ ra ngay. Mọi người, hàng ở đầu kia chiến lũy, đều nhìn chàng sửng sốt: chân đặt lên đống đá, tay cầm đuốc, nét mặt cương quyết, Mariuytx vừa nghiêng dần ngọn đuốc xuống thùng thuốc nổ vừa thét lên cái tiếng ghê rợn kia:
- Cút ngay, không ta cho nổ cả cái chiến lũy này.
Hình ảnh Mariuytx hiện ra trên chiến lũy tiếp theo ông cụ già tám mươi ban nãy, rõ ràng là hình ảnh của cuộc cách mạng mới hiện ra sau bóng dáng của cuộc cách mạng cũ vậy.
Một viên đội kêu to:
- Nổ chiến lũy thì nổ cả mày!
- Nổ cả tao, Mariuytx đáp.
Và chàng đưa dần ngọn đuốc xuống tới thùng thuốc súng.
Nhưng chẳng còn ai trên chiến lũy nữa. Quân lính của chính phủ bỏ mặc những kẻ bị chết và bị thương hàng ngũ rối loạn, mạnh ai nấy chạy, ùa nhau lùi lại đến tận cuối phố, khuất vào trong đêm tối như trước.
Thế là chiến lũy được giải thoát.
