Mẹ kế tôi sinh thêm một đứa con gái vừa lúc tôi nhập học lớp Bốn. Tuy mướn được một người đàn bà trung niên trông trẻ và làm việc nhà, nhưng dì ghẻ tôi vẫn bận bịu tíu tít mỗi khi từ ga Huế trở về. Bởi tôi càng lớn càng bất trị, dì không màng tới tôi nữa. Vả lại, vui vì hai đứa con nhỏ, dì đâm ra dễ dãi với tôi và do đó ba tôi cũng nới tay cho nên tôi càng lêu bêu dữ. Từ lúc bắt đầu học lớp bốn, tôi phải chuyển về học ở cơ sở chính, một ngôi trường khang trang, lịch sự và nề nếp được xây dựng tự bao giờ bên cạnh một hồ rau muống ruộng. Phía trước mặt đường là khoảng lưng của trường Quốc Học. Nghĩa là cơ sở này nằm ngang khu vực văn hóa của thành phố Huế. Trường ra trường hẳn hoi, chứ đâu như hai cơ sở kia mà tôi từng biết. Cơ sở thứ hai, ở ngay đầu khu phố Lịch Ðợi, chỉ là một ngôi trường bốn phòng mà tôi đã từng nói tới. Nó nằm chênh vênh sau lưng ga Huế, cách chùa Bảo Quốc một con đường dốc ngắn. Cơ sở thứ ba lại nằm nơi tận cùng của Lịch Ðợi. Nơi này tôi cũng từng nhắc tới trong những ngày rong chơi bên mộ mẹ tôi. Nay được về cơ sở chính, được tiếp xúc với "nền văn minh" của thành phố cổ kính, tôi vẫn chẳng thấy thú vị hay hãnh diện chút nào. Trái lại, tôi hơi ngán vì nơi đây quá xa lạ với tôi. Học sinh của trường ăn mặc sạch sẽ, tinh tươm, nói năng lễ phép, không chửi thề, không nói tục và nhất là không đi chân đất như tôi. Mà tôi thì đã quen với sự quê mùa của cái xóm Lịch Ðợi có những hàng tre cao vút, những mái nhà tranh san sát bên nhau, những khung gỗ nón hình chóp mà hâu như nhà nào cũng có, con đường đất đầy sỏi đá độc nhất trong làng... Vâng, tôi vẫn thích gọi nơi tôi được sinh ra và lớn lên đó là "làng", làng Lịch Ðợi bởi cái vẻ quê mùa của nó. Dù cách trung tâm thành phố chưa được nửa giờ đi bộ, nhưng làng Lịch Ðợi của tôi vẫn mang dáng vẻ mộc mạc, thân mật, vẫn gần gũi với tâm hồn tôi, một thằng bé chỉ thích nhảy nhót, tung tăng giữa trời đất rộng mở, giữa thiên nhiên trong lành, tuyệt vời. Nói cho ngay, tôi không thích tiếp xúc với nền văn minh của cơ sở chính, nhưng tôi khoái con đường tôi đi học. Từ nhà đến trường, theo tôi, khá xa, đi suốt con đường làng, qua đường chùa, tới đường Nam Giao, phải qua cái cầu ngắn bắc trên sông An Cựu, nước chảy đục ngầu, rồi tới chợ Bến Ngự, đi một đoạn nữa mới đến trường tôi. Như vậy đó, con đường tôi đi học, nó nhiêu khê, nó hấp dẫn khiến tôi khoái đi học, chứ tôi đâu có khoái cái trường có ông hiệu trưởng hét ra lửa, có mấy thầy, mấy cô chỉ cần cầm cây thước gỗ, gõ đôm đốp lên mặt bàn là đủ để học trò im khe. Tôi cũng không khoái lũ bạn bè trai, gái đóng hộp trong bộ đồng phục gọn gàng: áo trong quần, khăn đỏ trên cổ và chân trong giày. Trái lại, tôi coi thường bọn chúng. Lũ nó như những búp bê chỉ chuyên chơi những trò lãng nhách như búng thun, nhảy lò cò, có lúc chắp tay sau lưng đi tới, đi lui trong sân chơi, đầu gật gù như mấy ông bà cụ non, thấy phát chán! Tại sao chúng nó không làm như tôi nhỉ? Thật thích thú biết bao! Mỗi bữa trưa đi học rất sớm - xuất học của tôi vào buổi chiều - tôi rủ 3, 4 thằng bạn trong phe nhóm của tôi, cùng bờ - lông - dông xuống sông An Cựu với tấm lưng trần và chiếc quần cộc. Bơi lội đã đời, chúng tôi lên bờ mặc lại bộ đồng phục, xách cặp chạy ù tới trường, vừa kịp xếp hàng vào lớp, tóc vừa kịp khô và trong lòng tôi hề hà vô cùng. Suốt một năm học, tôi đã đến trường như thế, cho nên tôi được xếp hạng "học sinh cá biệt" suốt. Chằng thấy tiến bộ chút nào mà cũng may, tôi chằng phải "lưu ban". Một buổi trưa, như lệ thường, 1 giờ 30 vào học, 12 giờ rưỡi tôi xách cặp vút ra khỏi nhà. Ðã có sẵn thằng Tý Cồ đón tôi ở cổng rào với nụ cười ngoác đến mang tai. Không nói với nhau một tiếng nào, chúng tôi mỗi đứa vai vác đôi dép quai cao su, tay xách chiếc cặp nửa cài khuy, nửa bò ngó, chạy như bay suốt con đường đất đỏ, mặc cho những cạnh đá lỏm chỏm đâm tha hồ vào gan bàn chân. Tới nơi đã định, tôi chợt nảy ra một ý kiến bèn rủ bạn: - Này Cồ! Mày và tao chạy tuốt lên quá cầu ga tắm trên đó đã hơn. Nghe nói trên đó nước chảy mạnh, thích lắm Cồ ạ. - Nhưng lỡ mình về trường không kịp vào học thì sao? - Không sao đâu. Mình thi xong học kỳ rồi mà. Chạy đi! Ðừng ngán. Thằng Cồ gật đầu hăng hái: - Ừa! Mấy phút sau, chúng tôi đã hụp lên hụp xuống ở bến sông. Nơi đây thật tuyệt! Nước trong veo, thấy rõ đá đen, đá trắng ở dưới lòng sông lẫn những con cá lòng tong lội tung tăng. Tôi kéo thằng Cồ ra xa hơn để được ngụp lặn sâu hơn. Chúng tôi đập tay loạn xạ lên mặt nước, nước bắn tung toé vào mặt, vào vai chúng tôi mát rượi! Chúng tôi lại lặn, lại hụp rồi ngóc đầu lên thật cao, hét như điên: - Ồ ê! Ồ ê!... - Hê hê! Hê hê!... Thằng Tý Cồ đưa tay lên vuốt mặt lia lịa rồi ngửa mặt kêu trời: - Ê, ông mặt trời, đứng chi trên đó, nóng lắm, xuống đây tắm với tui cho mát đi! Ê, ề!... Khoái trá, hai đứa tôi hết bơi ngửa lại bơi sấp, hết tung nước vào nhau lại dìm đầu nhau xuống nước cho tới lúc nào đứa kia la chói lói mới thôi. Một lúc chán, thằng Tý Cồ bơi ra xa hơn. Tôi vẫn say xưa lặn hụp ở chỗ cũ. Bỗng tôi nghe tiếng thằng Tý Cồ la nghẹn: - Hoàng...Hoàng...tao...tao... Tôi ngoảnh đầu lại tức thì. Chiếc đầu đen của thằng Tý sắp chìm. Biết việc gì sắp xảy ra, tôi bơi sải tới, bụng rủa: "Cái thằng khỉ này, khi không bơi ra chỗ nước xoáy đó." Nhưng không kịp nữa, cái đầu thằng Tý chìm xuống, trước đó ngóc lên một chút, rồi nó chìm xuống hẳn. Tôi thấy thân hình nó quẫy mạnh dưới nước. Tôi lạnh người, cố bơi nhanh hơn. Chỗ thằng Tý, nước im lắng dần. Tới nơi, tôi quờ quạng hụp xuống, ngóc đầu lên, rồi hụp xuống mãi nhưng không thấy bạn tôi đâu. Chỗ này nước xoáy nên đục ngầu, không nhìn được gì. Ðã đến lúc tôi hét lên lạc giọng: - Cứu người, cứu người chết đuối. Trời ơi, trời ơi, ai cứu... Trên bờ, không ai nghe thấy. Tôi bơi vào, vừa bơi vừa la lớn hơn. Tôi loáng thoáng thấy trên bờ sông có vài người đứng lại. Một người đàn ông để nguyên áo quần, phóng xuống nước. Tôi vẫn la tiếp. Nhanh như con hải li, ông ta vút tới bên, kẹp cổ tôi rồi bơi vào. Nghẹt thở, tôi không la hét được nữa, chỉ ú ớ: - Không, không...phải...tui... Khi được đặt lên bờ, tôi hộc hết nước đã nuốt vào bụng ra rồi la lên ngắc ngứ: - Không, không phải tui...thằng kia, thằng Tý...Tý Cồ...dưới sông, chỗ đó...chỗ đó. Hiểu ra, lập tức người đàn ông lạ lao xuống nước. Hai người nữa cùng lao theo. Tôi nằm ngửa trên bãi cỏ, thở dốc. Nhắm nghiền hai mắt, tôi thấy mặt trời rọi ánh sáng chói chang trong mí mắt tôi. Ngày chôn cất mẹ, tôi cũng đã có cảm giác xốn xang trong mắt như thế này, khi tôi được ẵm ngửa, ngắm mặt trời đỏ trong đôi mắt nhắm kín. Lòng tôi sững sờ, thân hình tê liệt. Tôi nghĩ, bạn tôi đã chết, không hy vọng gì nữa rồi! Khá lâu sau, rất nhiều người xúm đến quanh tôi. Nhiều tiếng lao xao những điều tôi đã biết: - Không có, tìm không ra. - Thằng nào đó, tên gì, con ai? - Nghe tên là Tý Cồ Tý kiếc gì đó. - Thằng này cũng chết rồi à? - Không, chưa. - Trông nó lạ hoắc, chắc ở đâu xa đến. - Xem cặp nó nè. À, trường Vĩnh Ninh. - Chạy lẹ lên, kêu thầy hiệu trưởng. - Ði kêu xe cứu thương, nhanh lên. Tôi đứng phắt dậy. Mặc cho mọi người ngơ ngác dãn ra, tôi vụt chạy như ma đuổi về nhà, quen áo quần, quên cả cặp sách, giày dép của hai đứa. Mãi tới chiều tối, xác thằng Tý mới được đưa về nhà. Lẽ dĩ nhiên, tôi trở thành cái đích cho toàn trường rút ra bài học lớn. Tôi bị kỷ luật. Sau đó, thậy hiệu trưởng ra thông báo "Từ nay về sau ai tắm sông sẽ bị đuổi học một tháng." Cái án đó, đỗi với lũ nó, cái bọn công tử và tiểu thư của trường, chính là một hình phạt nặng nề, chứ đối với tôi thì nhằm nhò gì. Ngay cả khi ba tôi biết chuyện, ông cho tôi một trận đòn bằng roi mây chưa từng thấy. Tôi cũng không ngán nữa là. Vậy mà, tôi vẫn bỏ tắm sông, không bao giờ còn bén mảng tới bờ nước. Hình ảnh bạn tôi chống chọi với cái chết trên mặt nước trước sự chứng kiến của tôi đã là hình phạt lớn lao đối với tôi. Tôi đã rủ bạn tới chỗ chết, đã bất lực không cứu được bạn. Tôi đã gián tiếp giết bạn, cũng như ngày còn nhỏ, tôi đã gián tiếp chặt vào ống chân bạn trong lần dự định lợp mái nhà cho mộ mẹ tôi thuở trước. Tôi đã mất một thằng bạn quá thân thiết. Thằng Tý Cồ rất hiền lành, mộc mạc. Nó đã xem tôi như một thủ lĩnh trong cái nhóm "phá làng, phá xóm". Bất cứ tôi bảo điều gì nó cũng theo. Bất cứ điều gì tôi phịa ra nó cũng tin được. Bây giờ, thằng Tý Cồ chết đi rồi, tôi càng thấy nó gần gũi với tôi nhiều hơn. Từ nay, tôi không còn bao giờ nhìn thấy gương mặt ngây ngô với nụ cười luôn luôn rộng tới mang tai, mỗi khi nghe tôi "ba hoa xí đế". Tôi mất nó cũng giống như ngày xưa tôi mất mẹ. Một cảm giác trống trải vắng lạ kỳ xâm chiếm tâm hồn tôi, y như có ai đó đã vạc mất của tôi một mảnh tim rất lớn.