Một cảnh: Biệt thự họ Thôi BÀ LỚN - (cùng cậu Hoan ra) Mấy hôm nay tôi thấy con Oanh Oanh ăn nói ơ hờ, tinh thần hoảng hốt, khổ người vẻ mặt khác hẳn ngày thường, thực lòng tôi lấy làm phan vân quá! CẬU HOAN - Thưa tối hôm nọ bà lớn đi nghỉ rồi, con thấy cô với con Hồng ra thắp hương ngoài vườn hoa đến mãi nửa đêm không thấy về? BÀ LỚN - Mày gọi con Hồng ra đây? (cậu Hoan gọi con Hồng) CON HỒNG - Cậu gọi gì tôi đấy? CẬU HOA - Bà biết mày với cô ra vườn hoa! Bây giờ gọi mày hỏi đấy! CON HỒNG - (giật mình) Trời ơi! Cô làm khổ lây đến tôi rồi! Cậu cứ ra trước đi, tôi ra ngay đấy! Vỉa: Nước đầy ao ngọc uyên nằm ngủ! Gió lọt buồng thêu vẹt lắm lời! Hát: Muốn cho bể rộng, sông dài, Đi khuya về sớm hôm mai hoạ là! Chỉ vì cô đắm nguyệt say hoa, Ngày đêm tôi những lo xa ngại gần! Nằm lười ngủ gắng hư thân! Dầm sương dãi gió quên dần cõi xưa! Bà thì bụng dạ không vừa! Thật không bà cũng đổ ngờ như không! Ngờ: cô là vợ! Cậu là chồng. Mà con Hồng là lão tơ hồng xe quanh, Nữa là cô sóng thu đã gợn khóc tình, Non xuân đã lọt màu xanh, lần lần; Gài khuyết áo riết đai quần, So ra gầy béo mấy phần khác xưa! Nhìn xem đã lạ lùng chưa! Tuy rằng vẫn đẹp, hẳn như hai người! Tôi tính lát nữa, vào trước mặt bà lớn tất nhiên bà lớn thét: Con đĩ non kia! Trước sau tao đã dặn mày: Nó đi đâu phải đêm ngày trông coi? Cớ sao mày lại nghe ai, Vạch đường cho nó chạy rông dài những đâu! Nào đáp sao cho trôi bấy nhiêu câu? Tôi đành lẽ phải thưa: Bẩm bà! Con Hồng từ bé đến lớn không hề nói dối … Thế rồi … Sẽ đem kể hết gót đầu bà nghe! Thế nhưng nào tôi có được gì cho cam! Đôi bên má tựa, vai kề, Trăm trò còn có trò gì trò không! Mình tôi lại đứng ngoài song, Muốn ho cũng phải nén lòng đứng im! Xanh xanh rêu phủ quanh thềm! Hài hoa thấm ướt sương đêm lạnh lùng, Bây giờ: đem da non đỡ lấy roi song, Thiệt mình mà hỏi nên công cán gì. Thôi! Thưa cô, con vào đây! Nói trôi ra! Cô chớ mừng! Nói chẳng trôi ra, cô cũng đừng nên giận! Cô cứ đứng đây mà nghe ngóng nhé! (Vào trước mặt bà lớn) BÀ LỚN - Con đĩ non kia? Sao không quỳ xuống? Mày đã biết tội chưa? CON HỒNG - Thưa bà, con không biết ạ! BÀ LỚN - Mày còn già mồm à? Nói thực đi ta tha cho! Bằng không nói thực, bà đánh cho con đĩ non tan xác! (Hỏi) Nửa đêm hôm nọ, mày đưa cô ra ngoài vườn hoa phải không? CON HỒNG - Thưa không! Ai trông thấy ạ? BÀ LỚN - Thằng cậu Hoan trông thấy! Mày còn chối à? (rút roi đánh) CON HỒNG - Bà bất tất phải đánh con cho bẩn tay! Xin bà bớt giận, lặng nghe con kể: Canh khuya, tạm nghỉ tay làm, Cô cùng con nói dã đàm mấy câu! Mãi sau mới sẽ bảo nhau, Rằng: sao anh yếu bấy lâu chưa lành? Trộm phép bà, hai đứa chứng mình Sang phòng sách hỏi bệnh tình xem sao? BÀ LỚN - Hỏi thăm à? Cậu ấy nói ra làm sao? CON HỒNG: Cậu ấy bảo: Chỉ tại bà, ơn đổi làm thù, Nên chi tôi: đương mừng mà hoá ra lo mọi bề! Cậu ấy bảo: Hồng ơi em bề ngủ trước đi! Cậu ấy bảo: Cô còn ở lại rồi thì về sau! BÀ LỚN - Trời ơi! Con đĩ non kia! Nó là đứa con gái, để nó ở lại làm trò gì? CON HỒNG: Chắc là tiêm thuốc bổ cho nhau Cái trò trai gái biết đâu cho cùng! Kể đến nay hơn một tháng ròng, Đôi bên đêm vẫn nằm chung một giường! Bà tra chi ngành ngọn rõ ràng? Thôi đi còn được, hãy liệu đường thôi đi! Cả đôi cùng vàng đá tri tri, Đã biết gì là sợ! Biết gì là lo! BÀ LỚN - Chuyện này chỉ tự mày cả! Con đĩ non kia ạ! CON HỒNG - Đó không phải lỗi tự con, tự cô con hay tự cậu Trương, mà lỗi tự bà cả! BÀ LỚN - Con đĩ non kia! Dám dổ lỗi cho bà! Thế nào là lỗi tự ta? CON HỒNG - Thưa bà, người ta ở đời, cốt có chữ tín, cái đó rất không nên! Hồi giặc vây chùa Phổ Cứu, bà hứa ai lui được giặc, bà gả con gái cho! Cậu Trương ví không say nhan sắc của cô con, thì có hoài công đâu mà bầy mưu, lập kế? Sau khi giặc tan, nhà yên, bà hối ngay lời hứa trước! Thế có phải là thất tín không? Bà đã không bằng lòng gả, thì nên đền công cho ít vàng lụa, để cho cậu ấy xa hẳn nhà này ra! Đâu có lẽ lại mời ở lại phòng sách, để cho gái không chồng, trai không vợ, gần kề gang tấc, dòm dỏ lẫn nhau? Ấy chỉ vì thế mà có câu chuyện này! Bây giờ nếu bà không bưng bít đi thì: một là nhơ nhuốc đến gia phả nhà ông lớn, hai là cậu Trương làm ơn mà thành ra phải chịu nhục, ba là kiện đến cửa quan, trước hết bà cũng có tội trị nhà không nghiêm. Chi bằng bà: đại lượng bỏ qua lỗi nhỏ, tác thành cho xong việc lớn! như thế là tiện hơn cả! "Gái to đừng để trong nhà!" Phương ngôn đã dạy, dạy là chẳng sai! Bên thì tài mạo tuyệt vời … Bên thì sắc nước, hương trời ai hơn … Bên thì cônh hạnh vẹn toàn … Bên thì kinh sử thuộc trơn làu làu … Lôi thôi ra, có được gì đâu! Thù sâu đem trả ơn sau sao đành? Lý ru? Còn phải có tình! Cầu quân, phá giặc, công trình bao nhiêu Cậu Trương mà nhục nhã đến điều, Thì quan tướng cũng trăm chiều xấu xa? Làm chi tội báo oan gia? Sao cho khỏi hại thịt da nhà mình! Dám xin bà lớn làm thinh! BÀ LỚN - Con đĩ non này, nói nghe ra cũng có lẽ! Thật ta cũng vô phúc mới đẻ ra đứa con gái hư như vậy! Đến quan ra, cũng nhục nhã cho ông, cha lắm! Thôi! Thôi! Nhà ta đây, trai không có phạm tội, gái không có hai chồng … Đành gả cho thằng khốn nạn ấy vậy! Hồng! Mày hãy vào gọi con đĩ ấy ra đây cho ta! CON HỒNG - (mời) Thưa cô! Chiếc roi của bà lớn cứ lượn mãi ở trên mình con, nhăm nhăm chỉ chực xơi thịt! Thế mà con nói trôi đấy! Bây giờ bà mời cô sang! OANH OANH - Thẹn chết đi mất! Còn mặt mũi nào trông thấy mẹ? CON HỒNG - Trời ơi! Cô lại còn … Trước mặt mẹ, có việc gì mà thẹn! Thẹn thì đừng … có được không! Đầu cành vừa thấp thoáng ánh trăng. Cuối vườn cô đã băng chừng tìm hoa, Làm con cũng thẹn lây mà … Tỳ răng cắn vạt áo là đứng yên. Sẽ đưa con nắt liếc nhìn, Thấy cô để hở gót sen bên ngoài … Bên thì ấm ứ van nài, Bên thì mải miết chẳng dời ra cho. Bấy giờ sao không thẹn, thưa cô? (Oanh Oanh vào trước mặt bà lớn) BÀ LỚN - Con ơi con! … (Khóc, Oanh Oanh khóc theo, con Hồng cũng khóc) Con ơi con! Con bây giờ bị người quyến dỗ, làm những việc hèn hạ như thế, đều là nợ kiếp trước của mẹ cả, còn trách ai được. Thưa đến qua ra, nhục nhã đến cha con. Con nhà một ông Tướng quốc như nhà ta, đâu có làm những việc như thế. (Oanh Oanh khóc oà lên!) Con Hồng đỡ cô, con! Thôi! Thôi! Chỉ tự ta không biết đường dạy con cả! mày ra phòng sách gọi thằng mặt chó ấy vào đây! (Con Hồng gọi cậu Trương). CẬU TRƯƠNG - Ai gọi tôi đấy? CON HỒNG - Việc của cậu vỡ rồi, bà cho gọi cậu đấy. CẬU TRƯƠNG - Chị Hồng, cực chẳng đã! Chi che đậy cho chút! Không biết đứa nào mách lẻo với bà? Tôi sợ quá, sang sao được bây giờ? CON HỒNG - Cậu đừng vờ cẩn thận nữa! Hãy đánh bạo sang. Mau lên. Việc vỡ rồi. Che đậy được đâu. Chính em thú hết trước sau với bà. Bà bằng lòng bù rượu, bù trà … Cậu còn vẽ chuyện lo xa lo gàn. Lễ nghi, mối lái không cần! Thiếu đâu cứ bổ vào thân con Hồng! Tốt mã mà đoảng chuyện lạ lùng! Ai ngờ dáo bạc lại cốt trong sáp vàng! (Cậu Trương vào chào bà lớn) BÀ LỚN - Cậu học trò hay chữ, há không nhớ câu "Điều gì trái với đức nết các vua đời trước, ta không dám làm! …" Giờ tôi đưa cậu đến trước cửa quan, chỉ thêm nhục nhã cho gai thế nhà tôi! Cực chẳng đã đành gả con Oanh Oanh cho cậu! Thế nhưng ba họ nhà tôi không hề kén dạng rể áo vải! Ngày mai cậu phải vào kinh thi Hội! Còn vợ cậu để đây tôi nuôi hộ! Bao giờ thi đậu làm quan thì về! Bằng thi hỏng thì đừng nhìn tôi nữa! (Cậu Trương nín lặng quỳ lạy). CON HỒNG - Tạ trời! tạ đất! Muôn tạ ơn bà! Thôi chẳng còn ủ mặt, chau mày! Tương tư nhẹ gánh từ rày về sau. Ái ân mới chạm nước đầu … Nào ai có liệu được đâu việc đời. Trời sinh khuôn mặt xinh tươi, Cũng cần phải để cho người yêu đương! BÀ LỚN - Hồng! Ra bảo thu xếp hành lý; sắp đặt cỗ bàn rượu quả; ngày mai dem ra trường đình để tiễn cậu Trương vào kinh! Gửi lời nhắn liễu dặn mai; Mắt xanh sắp sẵn đưa người đi xa (Cùng Oanh Oanh vào) CON HỒNG: Tiệc vui hãy đợi ngày về, Một nhà loan phượng, bốn bề sanh ca! Chứ bây giờ mối đã được chi mà! Rượu cheo cỗ cưới còn là chuyện suông!