Cảnh thứ I: Dọc đường BÀ LỚN - (ra) Hôm nay tiễn cậu Trương vào kinh. Hồng ơi! mau mau giục cô cùng ra ngoài trường đình. Ta đã sai chúng nó bày sẵn tiệc rượu. Một mặt đã cho mời cậu Trương, chắc cậu ấy cũng đã thu xếp xong rồi. OANH OANH - (cùng con Hồng ra) Hôm nay là buổi tiễn hành. Nỗi ly biệt vốn khiến người thương cảm … Huống chi lại gặp trời chiều cuối thu, xui lòng buồn tủi biết bao! CẬU TRƯƠNG - (ra) Hôm qua bà lớn bắt tôi phải vào kinh thi Hội. Thi đậu làm quan về mới gả tiểu thư cho tôi. Biết làm thế nào? Tôi đành phải đi một chuyến vậy. Bây giờ tôi hãy ra trước trường đình, đợi tiểu tư ra, sẽ cùng nhau từ biệt! (Lên ngựa đi trước). OANH OANH - (cùng bà lớn, con Hồng cùng lên xe) Vui buồn, tan,hợp, ba tuần rượu! Nam, Bắc, Đông, Tây vốn có câu. Bầu trời thăm thẳm xanh lơ. Đìu hiu mặt đất lơ thơ hoa vàng. Gió Tây thổi buốt can tràng. Về Nam nhạn Bắc kêu thương lạc loài! Rừng phong anh nguộm đỏ tươi. Đều là nước mắt những người biệt ly. Tơ liễu dài, dài có ích chi? Buộc sao được gót ngựa phi dặm trường? Sum vui sao khéo muộn màng? Chia lìa sao khéo vội vàng xót xa! Rừng thưa ơi, có thương ta? Vì ta mi níu lấy bóng tà lại nao! Ngựa kia chầm chậm chứ nào. Xe này liều liệu theo vào cho mau! Tương tư vừa mới qua cầu. Biệt ly lại chuốc mối sầu mênh mang. Chợt nghe một tiếng "lên đường" Rụng rời tay ngọc xuyến vàng rộng thênh! Xa trông mười dặm trường đình. Thờ ơ mặt ngọc da xanh mấy phần. CON HỒNG - Thưa cô! Hôm nay cô còn chưa chải lại đầu, bới lại tóc? OANH OANH - Ồ Hồng ơi! Em có biết đâu nỗi lòng của ta! Thấy nào xe ngựa sắp bầy, Lòng riêng thổn thức vơi đầy đã ghê! Thôi nào son phấn mà chi. Công đâu trang điểm vuốt ve bây giờ? Nhìn nào chăn gối đêm xưa Mắt những là bải hoải vẩn vơ muốn nằm Mặc nào khăn nào áo ướt đầm, Lệ muôn hàng chua xót âm thầm nhỏ sa! Nỗi buồn chết nửa lòng ta! Lòng ta chết nửa biết là ai hay? Còn nghĩ chi nào thư, nào thiếp sau này, Mong ai tháng tháng ngày ngày gửi trao! Cảnh thứ II: Trường đình BÀ LỚN - (Cùng Oanh Oanh, con Hồng cùng tới trường đình. Cậu Trương lạy bà lớn. Oanh Oanh quay mặt đi) Cậu Trương! Cậu lại gần đây! Người một nhà cả bất tất phải nề hà! Con! Lại đây chào cậu! (Cậu Trương và Oanh Oanh chào nhau) Cậu ngồi đây! Tôi ngồi đây! Ngồi đây con! Con Hồng đâu! Rót rượu! Cậu Trương! Cậu uống cạn chứn này. Giờ tôi đã hứa gả con Oanh cho cậu, cậu vào kinh đừng để tủi cho em. Thế nào cũng cố kiếm lấy cái trạng nguyên về nhé. CẬU TRƯƠNG - Chúng tôi tài sơ học thiển, nhưng nương nhờ phúc ấm ông lớn, bà lớn, thế nào cũng tranh lấy cái Trạng nguyên về để kiếm cho tiểu thư lấy đạo sắc phong. (cùng ngồi) OANH OANH - (thơ dài) Lá vàng gió thổi rụng mau … Cỏ vàng khói nhuộm đẫm màu thê lương! Lả mình tựa ghế bàng hoàng. Lo buồn đã trải đau thương đã từng! Mắt ai nước mắt rưng rưng, Sợ người biết đến ngạp ngừng không dám sa! Cúi đầu lần vạt áo là, Bỗng dưng ngoảnh mặt quay ra thở dài …! Mai sau dù đủ lứa no đôi, Lúc này hồ dễ gượng cười làm khuyây! Chập chờn như dại như say! Mới đêm qua với hôm nay lâu gì Mà vòng lưng gầy sút hẳn đi! Đương sum vui bỗng chia ly ai ngờ! Nào khi gắn bó hôm xưa? Đêm qua cách mặt bây giờ chia tay! Mùi tương tư nếm đã bao ngày! Ai hay ly biệt đắng cay gấp mười! BÀ LỚN - Con Hồng hầu cô để cô rót rượu mời! (Oanh Oanh rót rượu, cậu Trương thở dài) OANH OANH - (nói sẽ) Thì anh uống lấy một chén rượu trong tay em! Quyết tình dứt áo lên đường. Coi khinh ân ái xem thường xa xăm! Nào khi đôi gối cùng nằm. Má kề bên má tay cầm trong tay. Nghĩ như làm rể nhà này Kể sang vì vợ xưa nay thế thường. Chồng loan vợ phượng yêu đương Chẳng hơn bia đá bảng vàng hay sao. (Lại vào ngồi thở dài) Chúng mày không có mắt chút nào. Cơm đâu đã vội dâng vào tự nhiên. Bây giờ ngồi sóng đôi bên, Rồi ra lát nữa ai nhìn được ai. Ví không vướng mẹ cùng ngồi, Cỗ này sao chịu đôi nơi cách trùng? Giây phút ra cũng thể vợ chồng! Còn đây còn đáng ăn chung một bàn. Tấc gang mà cách mấy quan san, Dẫu rằng hoá đá khôn hàn tấm thương. BÀ LỚN - Hồng! Rót rượu con! CON HỒNG - (rót rượu mời cậu Trương rồi mời Oanh Oanh) Thưa cô, sớm nay cô không dùng cơm sớm, xin mời cô xơi ít thang. OANH OANH: Thức ăn dù nấu có ngon, Nếm vào như thể đất bùn nếm qua! Nhưng đất bùn còn có vị riêng, mà Đây thì nào thấy có ra vị nào. Cơm ăn mà nuốt trôi sao? Dạ sầu chất chứa biết bao hận lòng. Rượu đào mà thấy nhạt không, Chén mời pha lẫn muôn dòng lệ châu. Công danh vì chuyện không đâu, Lứa đôi nỡ để xa nhau một trời. Đây một người đấy một người, Đáp nhau bằng tiếng thở dài buồn tênh. Chốc đà mâm chén bổ ghềnh, Bánh xe vó ngựa rắp ranh lên đường. Đông Tây cách biệt đôi phương. Nhớ nhau ngoảnh lại bàng hoàng trông nhau! Trông nhau nào thấy nhau đâu! Non xanh bốn mặt đẫm màu tà dương! Ngủ đâu đêm vắng dặm trường? Chiêm bao hồ dễ biết đường tìm nhau! BÀ LỚN - Hồng! Bảo chúng nó sắp xe! Mời cậu lên ngựa, ta cùng cô lại nhà thôi. (cùng đứng dậy, Cậu Trương lạy bà lớn) Giờ cậu đi, cũng không có chuyện gì cần dặn cậu. Chỉ xin lấy công danh làm trọn rồi mau chóng chở về. CẬU TRƯƠNG - Bà lớn dặn chúng con xin nhớ. (Cùng Oanh Oanh lạy lẫn nhau). OANH OANH - Anh đi, đậu hay không đậu cũng liệu mà về sớm cho đấy! CẬU TRƯƠNG - Em cứ yên tâm! Trang nguyên không phải của nhà em thì còn của nhà ai nữa. Thôi! Tôi xin đi. OANH OANH - Khoan đã. Anh đi em chả có gì đưa tặng. Xin đọc miệng mấy câu để tiễn anh lên đường. “Rẻ rúng thôi đành phận, Van lơn nhớ buổi đầu. Xin đem lòng lúc trước, Thương lấy kẻ về sau!” CẬU TRƯƠNG - Em dậy lầm. Củng này còn dám thương ai nữa. Bài thơ ấy, một là vì tôi lúc này tấc lòng đã rối, hai là vì có nói em cũng không tin. Vậy để khi thi đậu trở về sẽ xin hoạ lại. OANH OANH: Vạt hồng em thấm ướt hàng châu. Áo xanh anh cũng lệ sầu chứa chan. Vì đâu nhạn lẻ hồng tan? Chưa lên đường đã hỏi han độ về. Uống đâu mà đã thấy say ghê. Chén mời cạn một người đi dặm ngàn. Khói mây mờ mịt quan san! Máu hòa giọt ngọc tro tàn lòng xuân. Vào kinh đưòng lối khó khăn, Độ đi chớ gắng cơm ăn cho thường. Nào ai giúp đỡ dọc đường? Liệu mà giữ ngọc gìn vàng cho hay. Một yên một ngựa đêm ngày Dãi dầu trong ngọn gió Tây vô tình. Nắng mây điếm cỏ nhà tranh, Ngủ xin ngủ sớm! Dậy đành dậy trưa. Kêu ai cho được bây giờ? Trên vai nặng gánh tương tư đã chồn. Trời xanh nào xét đến tấc son. Hận chồng núi thấp! Lệ tuôn sông đầy. Chiều hôm tựa mái lầu Tây, Bóng tà lối cũ, liễu gầy dặm khơi. Khi đi giắt díu đi đôi. Khi về lủi thủi mình tôi trở về. Về nhìn qua cửa màn the, Nỗi lòng càng nghĩ càng tê tái lòng. Xưa sao chăn ấm đắp chung? Giờ sao mộng cũng lạnh lùng vì ai? Thở than thì sự đã rồi. Một người lên ngựa, hai người rơi châu. Thương nhau nhớ lấy lời nhau: Xem hoa chốn khác chớ lâu như ở chốn này. Chẳng lo: tài cao mà phúc không dầy. Chỉ lo: lòng quên vợ cũ lại say mê vợ nào. Mịt mù sông rộng, trời cao, Thư đi, từ lại, đổi trao đôi miền! Chim xanh em không thể đắm tìm! Bảng vàng anh chớ thề chẳng có tên chẳng về! CẬU TRƯƠNG - Lời vàng ngọc của em, tôi xin ghi lòng tạc dạ. Ngày về cũng không xa mấy, em bất tất quá thương. Thôi, tôi xin đi. Nén lòng chua xót vờ tươi mặt. Nín lệ vùng quanh phải cúi đầu! OANH OANH: Không nói can tràng đà dứt nát, Chắc gì hồn mộng có theo nhau. (Cậu Trương đi. Nàng thở dài) Non xanh chẳng nể nang nhau! Rừng xanh thôi cũng ra mầu khẩy trên? Mịt mùng sương bạc khói chiều, Người đi ta biết trông theo lối nào. Lên xe mà dạ xôn xao, Về sao chậm chạp? Đi sao vội vàng! Tà tà bóng ác xuyên ngang, Nào nghe người nói trên đường cái quan. Mênh mông đồng lúa xanh rờn, Còn nghe ngựa thét trong làn gió thu: BÀ LỚN - Hồng đỡ cô lên xe. Trời chiều đã muộn, thôi ta về thôi! Dầu rằng chiều chuộng lòng con trẻ, Cũng phải làm nghiêm lối mẹ già! (vào) CON HỒNG - Xe bà đi trước xa rồi! Xin mời cô về thôi! OANH OANH - Em coi cậu đâu rồi. Bốn bề sắc núi đìu hiu. Một roi trong lớp bóng chiều sắp tan. Bao nhiêu phiền não nhân gian, Mình ta xếp lại đầy chan bên lòng, Liệu xe này mang có nổi không?