Ông mất gần một giờ chống nạng lọc cọc khắp công viên tìm Elizabeth Costello. Cuối cùng ông thấy bà ngồi trên chiếc ghế dài bên bờ sông, một đàn vịt xúm xít xung quanh, hình như bà đang cho chúng ăn. Lúc ông đến gần, chúng kêu quàng quạc tản đi và ầm ĩ nhảy xuống nước. Ông chống nạng đứng trên cỏ trước bà. Đã quá sáu giờ, nhưng ông vẫn cảm thấy sức nóng của mặt trời mùa hè. - Tôi đang tìm Drago – ông nói – Bà có biết tìm ra cậu ta ở đâu không? - Drago? Tôi không biết. Tôi tưởng cậu ta ở nhà ông. Sao ông lại hỏi tôi? ông không tò mò muốn biết tôi đã trải qua một đêm ra sao sua khi ông tàn nhẫn đuổi tôi ra khỏi nhà ư? Ông phớt lờ câu hỏi. - Tôi đã gặp chồng Marijana. - Miroslav. Phải anh chàng tội nghiệp, anh ta cảm thấy bị sỉ nhục. Trước hết là vì ghen, còn bây giờ biết đối thủ của mình là loại đàn ông nào. Ông nói những gì với anh ta? - Tôi đề nghị anh ta nghĩ lại. Tôi yêu cầu anh ta đặt lợi ích của Drago lên trên hết. Tôi nhắc lại rằng lời đề nghị của tôi không có điều kiện gì ràng buộc. - Ý ông là không óc điều kiện ràng buộc có thể thấy chứ gì. - không có điều kiện gì hết. - Thế còn những ràng buộc của con tim, những tình cảm thương mến sâu sắc thì sao, Paul? - Tình cảm thương mến nằm ngoài việc này. Số tiền là để cho Drago ăn học. Thật lố bịch khi cho rằng tôi đang cố mua chuộc mẹ cậu ta. - Lố bịch? chúng ta nên hỏi Marijana việc này. Có khi cô ấy có quan điểm khác. Cô ấy có thể nói là trò ăn miếng trả miếng. Mỗi miếng trả một miếng. Bây giờ bổn phận cô ấy là đớp được miếng nào cho ra miếng. - Đừng tục tĩu thế. - Chà, tôi thú nhận là tôi hiểu rõ ông thấy những gì trong quý cô Balkan này. Theo con mắt tôi thì cô ta hơi lùn và ăn mặc khá xấu xí. Tôi không nghĩ ông lại ưa những người phụ nữ như vậy. Đàn ông cao còn đàn bà lại thấp, thành một cỗ khá hài hước đấy. Người như ông có thể chọn tốt hơn. Nhưng ai có sở thích nấy, tôi nghĩ thế. Theo tôi, nếu ông theo đuổi sự đền đáp, một tình yêu đáng đền đáp, ông nên từ bỏ bà Jokić mới đáng. Cô ấy không dành cho ông đâu. Sự lựa chọn hay nhất của ông là Marianna, Marianna có hai chữ "n". Một cuộc dàn xếp với Marianna hoặc với người như cô ấy sẽ rất ổn. Với một người độc thân trạc tuổi ông, không dám hăng hái xuất hiện trước công chúng nên giải trí ngay ở nhà là hoàn toàn thích hợp, mỗi tuần lễ một lần thôi. Một người bạn nữ kín đáo như Marianna, đáp lại thành ý thỉnh thoảng vui lòng nhận một món quà nho nhỏ dễ thương. Phải, quà tặng, Paul ạ. Ông phải quen với việc tiêu tiền đi. Thời buổi bây giờ không có tình yêu miễn phí đâu. - Tôi không thể yêu người tôi chọn sao? - Đương nhiên là ông có thể yêu người ông chọn. Nhưng biết đâu từ nay trở đi ông lại chỉ khư khư giữ tình yêu cho riêng mình, vì người ta thường giấu kín cái đầu lạnh hoặc bệnh mụn rộp khỏi sự dòm ngó của hàng xóm. Tuy nhiên nếu ông thấy cô Marianna đó không xứng với hoá đơn, thì tôi là ai mà phản đối? trong trường hợp đó, sao ông không gọi điện cho bà Putts, nói với bà ta ông đang tìm một điều dưỡng viên mới, nói ông muốn có một người không quá trẻ cũng không quá già, có bộ ngực nở và bắp chân cân đối, không bị ràng buộc, không vướng con cái, tốt nhất là không hút thuốc lá. Còn gì nữa? tính khí sôi nổi, hăng hái và dễ hài lòng. Vì sao ông không quấy rầy bà Putts? Sao ông không kể lể dông dài về việc thuê các điều dưỡng viên và mê họ? đăng trên tờ Quảng cáo "Người lịch sự, sáu mươi tuổi, không con cái, mạnh khoẻ tuy chuyển động hạn chế, tìm một phụ nữ trạc tuổi từ 35 đến 45, ngoại hình dễ ưa, tư cách làm cha mẹ bí ẩn. Bộ ngực đẹp, vân vân. Không phải người cơ hội". - Đừng quắc mắt thế Paul. Tôi đùa thôi, chỉ để giỡn chuyện thôi mà. Ông cứ yên trí, tôi đã có bài học rồi. Tôi hứa sẽ không làm trò mai môi nữa đâu. Nếu ông quyết là không ai có thể thay thế Marijana trong tình cảm của ông, phải có Marijana hoặc không gì hết, tôi đành thua, tôi chấp nhận. Tuy nhiên, tôi xin báo cho ông biết rằng Marianna, Marianna khốn khổ, cô kia kìa, bị tổn thương sâu sắc vì cung cách đối xử của ông. Khóc sụt sùi vào khăn mùi soa. Vui lên nào, tôi bảo cô ta, cái của ấy có khối ra! Nhưng cô ấy vẫn không nguôi. Sau khi làm một việc vì lợi ích của ông, lòng kiêu hãnh của cô ấy bị thất bại ê chề. Ông ấy thấy tôi quá béo, cô ta rên rỉ. Vô lý, tôi nói, tâm hồn ông ấy đang ở đâu đâu, thế thôi. nhưng có khi tôi hoàn toàn hiểu sai ông. Có lẽ đây không phải là sự đền đáp tình yêu mà ông theo đuổi. Hay có khi cuộc tìm kiếm tình yêu của ông che giấu một cuộc tìm kiếm thứ khác hẳn. Rốt cuộc thì nói cho khách quan, người như ông cần chừng nào tình yêu, hả ông Paul? Hay người như tôi? chẳng có gì. Chẳng có tí nào. Chúng ta không cần tình yêu, những người già như chúng ta. Cái chúng ta cần là sự chăm sóc, thỉnh thoảng có người đỡ tay khi ta run rẩy, pha cho ta chén trà, giúp ta xuống cầu thang. Có người vuốt mắt cho ta khi thời khắc ấy đến. Chăm sóc chứ không phải yêu thương. Chăm sóc là một dịch vụ mà bất cứ cô điều dưỡng thạo việc nào cũng có thể làm được, miễn là chúng ta không đòi hỏi cô ta quá nhiều. bà ta ngừng lại để thở, cuối cùng ông cũng có dịp để nói. - Tôi đến đây tìm Drago – ông sống – chứ không nghe miệng lưỡi đáo để của bà châm chọc tôi. Tôi hiểu rất rõ sự khác biệt giữa yêu thương và chăm sóc. Tôi chưa bao giờ mong Marijana yêu tôi. Niềm hy vọng của tôi, một người đàn ông sáu chục tuổi, chỉ đơn giản là làm một việc tốt cho cô ấy và các con cô ấy. Chắc chắn tôi sẽ không làm thế với Marijana nữa. Xin nhắc lại, vì bà nhất quyết là người hoài nghi. Đừng đánh gía thấp khát vọng trong mỗi chúng ta, khát vọng của con người là dang rộng đôi cánh che chở. - Trong mỗi chúng ta? - Phải. Trong mỗi chúng ta. Kể cả bà. Nếu bà là một con người. Nói thế là đủ. Cánh tay ông đau nhức, ông thấy nóng, ông muốn ngồi. Nhưng nếu ngồi xuống cạnh bà Costello, trông họ quá giống thứ mà thật ra là không phải: một cặp vợ chồng già đang tập thở. Thế là, rốt cuộc, người ta có thêm điều để nói. - Sao bà cứ trút mọi cố gắng này vào tôi, bà Costello? Tôi chỉ là một người bình thường. Bà có bao giờ tự hỏi chọn tôi có là sai lầm của bà không, dù không đến nỗi sai lầm từ đầu đến cuối? Một cặp vợ chồng trẻ trong chiếc thuyền đạp chân hình con thiên nga lướt qua, cười vui vẻ. - Tất nhiên là tôi đã tự hỏi mình điều đó, Paul ạ. Nhiều lần nữa kia. Đương nhiên, theo những tiêu chuẩn nào đó, ông là một người bình thường. Vấn đề là, theo tiêu chuẩn nào? vấn đề là bình thường ra sao? Cứ kiên nhẫn, tôi tự nhủ: có lẽ cần vắt được chút gì đó của ông, giống như vắt giọt tướng của quả chanh. Nhưng ông nói đúng, có lẽ ông là một sai lầm thực sự. Tôi thừa nhận. Nếu ông không phải là một sai lầm, chắc tôi không ở Adelaide này. Tôi ở lại vì không biết làm gì với ông. Tôi có nên thừa nhận điều đó không nhỉ? Có lẽ tôi nên bỏ ông và bắt đầu lại ở một nơi nào khác? Tôi chắc như thế ông vui lắm. Nhưng tôi không thể. Nó là một đòn quá mạnh vào lòng tự hào của tôi, không tôi phải dồn ép đến tận cùng. - Đến tận cùng? - Phải, đến tận cùng cay đắng. Ông hy vọng được nghe thêm. Ông mong nghe thấy cái tận cùng đó là gì. Nhưng miệng bà đã nghiến chặt,và bà nhìn lảng đi. - Đằng nào thì – ông đeo đẳng – trong quá trình cố hiểu việc bà đang làm trong đời tôi, tôi đã đặt ra hết giả thuyết này đến giả thuyết khác. Tôi không kể lại làm gì, dù có thể nói chẳng giả thuyết nào phỉnh nịnh bà. Trước hết, và có vẻ hợp lý nhất, là bà muốn lấy tôi làm nguyên mẫu trong một quyển sách. Trong trường hợp đó, hãy để tôi nhắc lại câu tôi vừa nói lúc trước, là hình như bà đang gặp phiền phức. Kể từ ngày tôi bị tai nạn, ngày lẽ ra tôi đã chết nhưng lại thoát, tôi luôn luôn bị săn đuổi vì ý nghĩ phải làm việc thiện. Trước khi quá muộn, tôi muốn làm một việc nào đó đem lại hạnh phúc – xin bỏ quá cho từ này – tuy giản dị cho cuộc sống của người khác. Bà sẽ hỏi vì sao? Rốt cuộc, vì tôi không có con cái và không có may mắn được làm cha. Không con là sai lầm lớn nhất trong đời tôi, tôi có thể nói với bà như thế. Vì vậy, trái tim tôi luôn đau đớn. Trong lòng tôi luôn có một điều cầu mong. Bà cứ cười đi nếu bà muốn, bà Costello. Nhưng tôi xin nhắc bà rằng, đã có thời tôi là một cậu bé theo Công giáo chính hiệu. Trước khi ông Hoà Lan buộc chúng tôi rời bỏ quê hương và đưa chúng tôi đến tận cùng thế giới, tôi đã được các bà xơ nhân hậu ở Lourdes dạy dỗ. Vừa dọn đến Ballarat, tôi được giao phó cho các thầy dòng Cơ đốc trông nom. Sao con lại muốn làm điều đó, cậu bé? Sao con lại muốn phạm tội? con không thấy trái tim Đức Chúa Trời rỏ maú vì tội lỗi của con ư? Chúa Jesus và trái tim rỏ máu của Người không bao giờ phai nhoà trong trí nhớ của tôi, dù đã từ lâu tôi để Nhà thờ lại phía sau. Sao tôi lại nhắc đến chuyện này? Vì tôi không muốn hành động của tôi xúc phạm đến Chúa Jesus hơn nữa. Tôi không muốn trái tim Người rỏ máu. Nếu bà muốn là người viết về tôi, bà cần hiểu điều đó. - Một cậu bé Công giáo chính hiệu. Tôi có thể thấy điều đó, Paul. Tôi có thể thấy mọi chuyện quá rõ ràng. Đừng quên rằng tôi cũng là một cô gái Công giáo Ireland thực thụ, một Costello ở Northcote, Melbourne. Nhưng nói tiếp đi, nói đi, tôi thấy chuyện này rất phong phú và hấp dẫn. - Trong đoạn đời trước, tôi không nói năng thoải mái về mình như hôm nay, bà Costello ạ. Sự e thẹn kìm tôi lại, e thẹn hoặc ngượng ngập. Nhưng tôi tự nhắc mình rằng bà là nhà nghề trong việc giãi bày tâm sự, giống một bác sĩ, luật sư hoặc nhân viên kế toán. - Hay một thầy tu. Đừng quên các thầy tu đấy, Paul. - Hay một thầy tu. Vả lại, từ sau khi bị tai nạn, tôi bắt đầu bớt trầm lặng. Nếu mi không nói lúc này, tôi tự nhủ, thì bao giờ mới nói? Và: Chúa Jesus có tán thành không? đấy là câu hỏi hiện giờ tôi không ngớt đặt ra cho mình. Đấy là tiêu chí tôi cố đáp ứng. Tôi phải thừa nhận là không được tỉ mỉ cho lắm. Ví dụ như sự tha thứ: tôi không có ý định tha thứ cho cậu thanh niên lái xe đâm vào tôi, dù Jesus phán gì cũng không có ý nghĩa. Nhưng tôi muốn xoè rộng bàn tay che chở cho Marijana và các con cô ấy, tôi muốn họ hạnh phúc và làm cho họ khấm khá. Đấy là suy nghĩ của tôi bà nên tính đến, và tôi không nghĩ là bà làm được. Nói đúng ra, điều ông nói về việc loại bỏ sự dè dặt, về việc tâm sự không phải là thực. Ngay cả với Marijana, ông cũng chưa thực sự cởi mở nỗi lòng. Sao lúc này ông lại bóc trần ra trước mụ Costello, người chắc chắn không phải là bạn ông? Chỉ có một câu trả lời duy nhất: vì bà ta đã làm ông mòn mỏi. Một cuộc độc diễn có nghề của bà ta. Bà ta chiếm vị trí cạnh con mồi và đợi, cuối cùng con mồi chịu thua. Loại việc mà thầy tu nào cũng biết. Hoặc bất cứ một kẻ trục lợi nào. Một trí thức trục lợi. - Ngồi xuống, Paul – bà ta nói – Tôi không thể ngước nhìn ông mãi được. Ông nặng nề buông người xuống cạnh bà. - Trái tim ông đang rỏ máu – bà thì thầm. Mặt trời đang lặn chiếu lên mặt nước chói đến nỗi bà ta phải dụi mắt. Gia đình nhà vịt, nhiều hơn một gia đình, cả đàn vịt tụ tập ùa lên mặt đất. Rõ ràng là ông, kẻ đột nhập đã được chúng định giá và thấy là vô hại. - Đúng, trái tim tôi đang rỏ máu. - Trái tim có thể là một cơ quan bí ẩn, trái tim và chuyển động của nó. Dân Tây Ban Nha gọi là nham hiểm. Trái tim nham hiểm, con bé oscuro corazon. Có chắc là ông không có trái tim nham hiểm không Paul, dù ông có nhiều ý định tốt đẹp? Ông nghĩ nên đưa ra một đề nghị hoà bình với người đàn bà này, nếu không là một mái nhà qua đêm thì ít nhất cũng là một vé máy bay trở về Melbourne. Nhưng nỗi giận cũ ào ạt trở về. - Chắc bà không thấy – ông lạnh lùng đáp – những sự rắc rối ở nơi chúng ta không tồn tại, vì lợi ích của những câu chuyện buồn thảm bà viết ra? Bà Costello thò tay vào trong chiếc túi bằng chất dẻo để trên lòng tìm một ổ bánh mì và ném cho đàn vịt. Cả đàn náo loạn kéo về hướng niềm may mắn. - Tất cả chúng ta đều thích là người đơn giản hơn, Paul ạ - bà nói – Mỗi người trong chúng ta. Nhất là sau khi chúng ta gần đất xa trời. Nhưng chúng ta là những sinh vật phức tạp, chúng ta là người. Đấy là bản chất của chúng ta. Ông muốn tôi giản dị hơn. Ông muốn bản thân ông giản dị hơn, trần trụi hơn. Vậy thì, tôi đang nhìn chằm chằm, thích thú xem ông rágn sự bộc bạch tâm can, hãy tin tôi đi. Nhưng cái gì cũng có giá của nó. Ông khao khát một trái trời đơn giản, một cách nhìn đời thật đơn giản. Hãy nhìn tôi đây. Ông thấy gì nào? Ông nín lặng. - Để tôi nói ông biết ông thấy gì, hay để ông tự nói. Một bà già đang cho vịt ăn bên bờ sông Torrene. Một bà già bất ngờ nhô khỏi đồ lót sạch sẽ. Một bà già làm ông phát cáu vì những lời ông cho là bóng gió quỷ quyệt. Nhưng sự thực phức tạp hơn thế, Paul ạ. Trong thực tế ông thấy nhiều hơn, nhìn thấy và sau đó chặn đứng nó lại. Ví dụ, bước sóng ánh sáng nào đó. Một hình người mắc trong ánhs áng đó cạnh làn nước chảy êm đềm. Những tia sáng đâm thẳng vào bà ta, đe doạ xuyên qua bà ta. Sự phức tạp không cần thiết ư? Tôi không nghĩ thế. Một sự bành trướng. Giống như sự hô hấp. Hít vào, thở ra. Nở ra, co lại. Nhịp điệu của sự sống. Có nó trong ông, ông thành người trọn vẹn hơn, Paul, rộng rãi hơn và cởi mở hơn, nhưng ông không chịu như thế. Tôi giục ông: đừng cắt ngắn dòng suy nghĩ của ông. Hãytheo đến cùng. Những suy nghĩ và tình cảm của ông. Theo từ đầu đến cuối và ông sẽ lớn lên cùng với chúng. Một nhà thơ Mỹ gọi nó là gì nhỉ? Những làn sóng tưởng tượng bao phủ từ cái này đến cái kia. Trí nhớ của tôi đang hoạt động. Mỗi ngày qua, tôi càng lơ đãng hơn. Một sự đáng tiếc. Kể từ đây tôi sẽ dạy ông bài học nho nhỏ này. Ông ta tìm thấy bà ta bên bờ sông, ngồi trên chiếc ghế dài, đàn vịt xúm xít xung quanh, hình như bà ta đang cho chúng ăn – lời miêu tả ấy có thể là giản dị, sự giản dị của nó có thể làm người ta khuây khoả nhưng chưa đủ hay. Nó không làm tôi sinh động. Làm tôi sinh động chẳng có ý nghĩa gì với ông, nhưng nó có mặt trở ngại là cũng không làm ông sinh động. Hoặc đàn vịt cũng thế, nếu ông không muốn có tôi ở trung tâm bức tranh. Tôi hứa sẽ làm cho những con vịt tầm thường này trở nên sinh động và chúng sẽ làm ông sinh động. Làm cho Marijana sinh động nếu phải là Marijana, và cô ấy sẽ thành sinh động. Đó là một điều sơ đẳng. Nhưng xin ông, làm ơn xin đừng run. Tôi không biết có thể chứng minh cách sống hiện tại của tôi bao lâu nữa. - Bà liên quan gì đến cách sống hiện tại? - Cuộc sống ở nơi công cộng. Cuộc sống trong các nhà công cộng, dựa vào những tiện nghi công cộng. Sống giữa đám say rượu, vô gia cư, những người chúng ta quen gọi là kẻ lang thang. Ông không nhớ ư? Tôi đã báo trước cho ông rằng tôi chẳng có nơi nào mà đi. - Bà đang nói năng nhảm nhí. Bà có thể thuê một phòng trong khách sạn. Bà có thể bay về Melbourne hoặc bất cứ nơi nào bà muốn. Tôi sẽ cho bà vay tiền. - Phải, ông có thể làm thế. Ông có thể xua một kẻ quấy rầy, nhẹ dạ như Jokić và bán căn hộ của ông rồi dọn đến nơi ẩn dật cho người già, có kiểm soát chặt chẽ. Nhưng ông không làm. Chúng ta là chúng ta, Paul. Hiện tại, đây là cuộc sống chúng ta được ban cho để sống, và chúng ta phải sống. Lúc ở nhà ông, tôi có nhà, khi không ở cùng ông tôi thành kẻ vô gia cư. Chính vì thế quân súc sắc mới rơi. Ông ngạc nhiên nghe tôi nói thế chứ gì? không nên thế đâu, ông ạ. Nhưng đừng tự trách mình. Trong cuộc sống mới này tôi trở thành tử tế khác thường. Nhìn tôi đây, ông sẽ không nói tôi sống chỉ có một cái vali phải không? hoặc tôi không ăn trong nhiều ngày. Ngoài một, hai quả nho. Ông im lặng. - Vả lại, với tôi thế cũng đủ. Tôi vẫn tự nhủ, hãy kiên nhẫn, Paul Rayment sẽ không mời mi ngồi lên vai ông ta đâu. Dù sao chăng nữa, sẽ là một sự giúp đỡ lớn lao nếu Paul Rayment nhanh nhanh lên. Như tôi đã nói có khi tôi sắp kề miệng lỗ rồi. Tôi không thể kể với ông tôi mệt mỏi chừng nào. Không phải loại mệt mỏi có thể chữa bằng một đêm ngon giấc trong chiếc giường đúng quy cách. Sự mệt mỏi tôi nói đây là một phần trong người tôi. Nó giống như một thứ thuốc nhuộm bắt đầu thấm vào mọi việc tôi làm, mọi lời tôi nói. Tôi cảm thấy rệu rã, như lời của Homer. Tôi nhớ, hình như ông quen từ đó lắm. Không còn sức căng nữa. Dây căng thường dùng nay chùng và khô như sợi bông. Không chỉ cơ thể, mà trí tuệ cũng thế, uể oải, sẵn sàng cho giấc ngủ nhẹ nhàng. Một thời gian dài, ông không nhìn Elizabeth Costello. Hoàn toàn không nhìn bà. Một phần vì bà đến với ông chỉ chọc tức ông, một phần vì ông thấy bà vô vị đến thế, chẳng có nét gì đặc biệt, cũng như quần áo của bà, chẳng có gì độc đáo. Nhưng lúc này ông nhìn bà chăm chú, trọn vẹn, và thấy bà đúng y như lời bà nói: bà sụt cân, thịt trên cánh tay bà chảy nhẽo, mặt bà xanh tái, mũi bà héo hon. - Nếu bà yêu cầu – ông nói – tôi sẽ giúp bà nhiều khía cạnh thực tế. Bây giờ tôi sẵn sàng giúp bà. Nhưng những phần còn lại – ông nhún vai – tôi không dao động, ít ra là trong mắt tôi. Tôi hành động theo nhịp tự nhiên của tôi. Tôi không phải là một người khác thường, bà Costello ạ, và tôi không thể biến mình thành người khác thường chỉ vì lợi ích của bà. Tôi rất tiếc. Ông sẽ giúp bà. Ông có ý định ấy. Ông sẽ mua cho bà một bữa ăn. Ông sẽ mua vé cho bà, đi cùng bà lên sân bay, vẫy tay chào tạm biệt bà. - Ông là người lạnh lùng – bà nói. Bà nhẹ nhàng nói lời chê trách và mỉm cười – Ông là người khốn khổ, lạnh lùng. Tôi đã ra sức giải thích, mà ông chẳng biết gì cả. Tôi phù hộ ông, ông phù hộ tôi. Vì sao lại thế, chỉ có Chúa biết. Giờ đây ông phải cố hết sức tự chữa cho mình. Tôi sẽ không giục giã ông thêm nữa. Bà đứng dậy không khó khăn gì, gấp cái túi rỗng lại. - Tạm biệt – bà nói. Bà đi rồi, ông vẫn ngồi đấy một lúc lâu, nhìn ra dòng sông, run rẩy. Đàn vịt vốn quen được cho ăn, được sự lặng lẽ của ông khuyến khích, quẩn đến gần chân ông nhưng ông không hề chú ý. Lạnh lùng: có thực là với người ngoài, ông có vẻ thế không? ông muốn phản đối. Ông muốn những điều tốt đẹp. Các bạn ông sẽ chứng thực điều ấy, họ hiểu ông hơn bà Costello. Ngay cả người phụ nữ đã từng là vợ ông sẽ thừa nhận điều đó: ông mong muốn điều tốt đẹp, ông mong muốn điều tốt nhất. Sao có thể gọi một người là lạnh lùng khi người đó chân thành mong muốn những điều tốt đẹp, con người lúc nào cũng hành động xuất phát từ trái tim? Lạnh lùng không phải là từ vợ ông dùng. Bà ấy nói khác hẳn: Em tưởng mình là người Pháp, bà nói, em nghĩ mình sẽ có vài ý tưởng nào đó chứ. ý tưởng về việc gì? nhiều năm sau khi bà bỏ ông, ông vẫn bối rối vì lời lẽ của bà. Chả lẽ là người Pháp, dù là người Pháp huyền thoại, cũng phải có một ý tưởng? điều gì làm cho một người phụ nữ hạnh phúc ư? Cái gì làm phụ nữ hạnh phúc vẫn là điều bí hiểm muôn đời như con nhân sư vậy. Tại sao một người Pháp phải có sức mạnh tháo gỡ điều đó, chưa kể ông chỉ là người Pháp phần nào? Lạnh lùng, mù quáng. Hít vào, thở ra. Ông không nhận trách nhiệm, ông không tin nó đúng. Thực tế không nói ra trong lúc giận dữ. Thực tế được nói ra, nếu cần phải nói, bằng tình yêu. Cái nhìn chăm chú của tình yêu không lừa dối. Tình yêu nhìn thấy điều tốt đẹp nhất trong người được yêu, dẫu điều đẹp nhất cũng khó lộ ra giữa ban ngày. Marijana là ai? Một cô điều dưỡng từ Dubrovnik, eo thì ngắn, răng thì vàng và đôi chân không xấu. Có ai ngoài ông ra, với cái nhìn chăm hút, yêu thương mới nhìn thấy cặp mắt to đen láy, bẽn lẽn của con linh dương ẩn giấu bên trong? Đấy là điều Elizabeth Costello không hiểu. Elizabeth Costello cho ông là sự trừng phạt làm tàn lụi những ngày cuối cùng của đời bà, một sự ăn năn khói hiểu bị bà kết tội, nói lên, đọc thuộc lòng, nhắc đi nhắc lai. Bà hạ cố nhìn ông với vẻ chán ghét, hằm hè, bực dọc, với tấm lòng nao nao, với đủ mọi thứ trừ tình yêu. Vậy đấy, lần sau bắt gặp bà, ông sẽ cho bà một bài học. Không lạnh lùng, ông sẽ nói, và người Pháp cũng không thế. Một người đàn ông nhìn đời theo cách riêng và yêu thương theo cách riêng. Một người đàn ông mới mất một phần thân thể cách đây không lâu, đừng quên điều đó. Có lòng nhân hậu, ông sẽ nói. Có khi bà tìm thấy điều đó trong tôi để viết.