Con người chia tay với tuổi thơ ấu và tiến vào thời kỳ thanh xuân - dậy thì. Tuổi bắt đầu dậy thì, tốc độ phát dục và trình độ phát dục có khác nhau rất lớn tùy theo từng người, và có cả sự khác biệt tuỳ theo từng khu vực. Tuổi dậy thì thường dùng trên trường quốc tế là 10-19 tuổi. Biên độ tuổi tác rộng như vậy có thể dễ thích hợp với nhiều quốc gia và khu vực khác nhau. Trong vòng 1-200 năm nay, do điều kiện sống của loài người được cải thiện nên tuổi dậy thì xuất hiện sớm hơn rất rõ. Tuổi lần đầu có kinh nguyệt của các em gái không ngừng sớm hơn, chiều cao và thể trọng tăng lên theo các thế hệ nội tiếp nhau. Hiện tượng này gọi là "Sự gia tốc phát dục lâu dài" Thời kỳ thanh xuân - dậy thì là giai đoạn cuối cùng của quá trình phát dục trong đời người và cũng là giai đoạn quan trọng nhất. Về mặt sinh ]ý, sự phát dục về giới tính rất nổi bật. Trước 10 tuổi, hệ thống sinh dục phát dục chạm chập, nhưng sau khi đến tuổi thanh xuân dậy thì sẽ phát dục nhanh chóng, trưởng thành rất nhanh và có đủ năng lực sinh ra thế hệ tiếp nối. Về mặt tâm lý, con người vào tuổi thanh xuân dậy thì sẽ có đủ mọi tâm tư phấn chấn, phiền muộn, rắc rối và lộn xộn. Theo đà kích thích tố tình dục trong cơ thể tăng lên một cách không ổn định, ý thức tình dục của thanh thiếu niên được khơi dậy, sẽ đẻ ra tâm tư rắc rối không ổn định và trạng thái lộn xộn đột phát. Họ cảm thấy bản thân đang quá độ tới chỗ trưởng thành, lờ mờ nhận thấy sự tồn tại của quan hệ hai giới tính và sinh ra hứng thú với chuyện tình dục, chưa biết nó sẽ ra làm sao, thẹn thùng không dám hỏi. Họ bắt đầu có tình yêu đối với các bạn khác giới nhưng thường không dám bọc lộ mà chỉ thầm nghĩ đến yêu đương và đoán mò tình cảm của đối phương đối với mình. Xem xét theo hai góc độ tâm lý và sinh lý thấy thiếu niên ở tuổi dậy thì là không cân bằng. Về hình thức bên ngoài, họ đã là người lớn và có khả năng sinh con cái, nhưng lý trí của họ chưa hoàn toàn trưởng thành, họ hiếu động và ưa mạo hiểm mù quáng. Ngoài ra, theo yêu cầu của xã hội, họ chưa được phép vượt qua hàng rào giới tính. Điều đó làm cho tình cảm của họ trống rỗng, hoặc nói một cách khác là đói tình cảm. Hiện tượng thanh thiếu niên sớm yêu đương và phạm tội tăng lên, nguyên nhân là ở chỗ đó. Vì vậy việc triển khai giáo dục về giới tính đối với thanh thiếu niên ở tuổi thanh xuân là một nhiệm vụ quan trọng, có quan hệ với sự phát triển lành mạnh tâm tình của họ. Quy luật chung phát dục ở tuổi dậy thì là nữ sớm hơn nam hai năm. Dấu hiệu quan trọng của sự phát dục ở tuổi dậy thì của nữ là lần đầu tiên thấy kinh nguyệt. Lúc đó khả năng của buồng trứng vẫn chưa ổn định nên chu kỳ kinh nguyệt chưa đều, thường khoảng một năm sau mới vào trạng thái bình thường. Tuổi lần đầu thấy kinh có khác nhau tuỳ theo từng nước, từng khu vực. Ví dụ các em gái Liên Xô là ở tuổi 13, Mỹ là 12,5 nhưng Tân Guinée là 18. Tuổi lần đầu thấy kinh không những khác nhau tuỳ theo nước và khu vực mà còn khác nhau tuỳ theo từng người. Ví dụ theo điều tra năm 1979-1980, ở thành phố Bắc Kinh, con gái sinh ra ở đây thấy kinh sớm nhất là 8 tuổi, muộn nhất là 18 tuổi. Thời gian thấy kinh lần đầu cũng có tính quy luật. Theo điều tra ở tỉnh Đối với các em gái mới 10 tuổi không dễ mà hiểu được kiến thức khoa học về kinh nguyệt, vả lại lần thấy kinh đầu tiên thường xuất hiện bất ngờ, các em gái chưa được chuẩn bị gì về tâm lý, thấy máu chảy ra thế nào cũng lo sợ, thậm chí có em sợ ngất đi. Có nhiều em tưởng đó là một thứ bệnh đâm ra lo cuống cuồng, tinh thần căng thẳng, tâm lý phải chịu đựng nặng nề. Rất rõ ràng, lần thấy kinh đầu tiên là cửa ải thứ nhất mà các em gái có thể tiến bước thuận lợi vào tuổi thanh xuân. Nếu nắm chắc được thời cơ mấu chốt này, kiên trì giải thích thì có thể xoá bỏ tâm lý lo sợ và nghi hoặc của các em làm cho tâm tình các em được phát triển bình thường. Ở một số nước phương Tây, cha mẹ coi ngày thấy kinh lần đầu tiên là một lễ hội của con gái, nói cho con biết nó đã thành người lớn. Nhưng cũng có tình hình trái ngược. Có một số bậc cha mẹ lại thấy đó là một việc xấu, thấy con gái có kinh nguyệt là không giải thích gì hết, chỉ lặng lẽ bảo con cách xử lý mà thôi. Cách làm này là khá phổ biến. ở Liên Xô có người điều tra 350 cô thiếu nữ hỏi họ do đâu mà biết được kiến thức về kinh nguyệt, kết quả như sau: 50,9% nói họ biết được qua bạn gái, chỉ có 16,8% nói họ biết được nhờ cha mẹ chỉ dẫn. Qua kết quả điều tra này chúng ta có thể nghĩ rằng đa số các bạn gái đó đều là đồng tuổi, giải thích của họ có thể là do được nghe nói hoặc chỉ là do đoán mò mà thôi, không được khoa học cho lắm, không thể xoá bỏ hết nghi hoặc của các bé gái. Nếu lại nghe phải lời giải thích sai lệch thì hậu quả càng nghiêm trọng hơn. Vì vậy cha mẹ và giáo viên nên nhận lấy nhiệm vụ giải thích này. Cái xuất hiện sớm nhất của tuổi dậy thì đối với các em gái thường không phải là kinh nguyệt mà là vú nở ra và mọc lông ở âm hộ. Tuổi vú bắt đầu nở là 8-13. Vào sơ kỳ thời thanh xuân, đầu vú nổi lên như một cái gò nhỏ rồi cả bầu vú to dần. Trong giai đoạn vú phát dục, đầu vú và bầu vú nở to dần, ở đầu vú lại nổi lên thêm một núm vú nữa, khi hoàn thành giai đoạn phát dục của vú thì núm vú mới này lặn đi lẫn với rìa vú. Thời gian xuất hiện lông âm hộ về đại thể giống với thời gian vú bắt đầu nở. Lông mọc cũng theo giai đoạn lúc đầu chỉ có lông tơ lưa thưa mà chưa có lông thực sự. Không lâu sau sẽ xuất hiện lông lưa thưa màu nhạt chủ yếu ở âm vật và môi âm hộ. Rồi lông có màu thẫm dần, thô hơn và loăn xoăn nhưng vẫn còn thưa. Đến giai đoạn cuối cùng lông mới thực sự có tính chất của một cô gái trưởng thành điển hình, thành hình tam giác ngược. Vào thời kỳ thanh xuân, các em gái còn mọc lông nách, thường xuất hiện chậm hơn lông âm hộ 1/2 năm - 1 năm. Các bộ phận thân thể trong thời kỳ phát dục thanh xuân không phát triển đồng bộ do đó tạo ra nhiều hiện tượng rất buồn cười. Ví dụ có em gái một bên vú to, một bên vú lép, lại có em một bên lông nách dày, một bên lông nách thưa. Đó đều là hiện tượng bình thường không có gì phải lo ngại. Các bộ phận thân thể đều đồng thời phát dục đều đều. Không biết các em có chú ý không, thời gian chân bắt đầu trưởng thành sớm hơn bắp non 4 tháng, trong giai đoạn đó chân to nhỏ không giống nhau. Trong thời kỳ thanh xuân, bộ máy sinh dục trong ngoài của nữ cũng bắt đầu phát dục nhanh chóng nhưng không xuất hiện đột ngột như kinh nguyệt và không hiện rõ như mọc lông âm hộ và lông nách, ít khi chú ý đến. Nhưng bản thân các em gái nên hiểu biết một chút về chuyện này. Về bộ phận sinh dục trong, ví dụ âm đạo sẽ dài rộng ra, màu chuyển sang nâu, tuyến dịch nhờn phát dục bài tiết nhiều dịch. Về bộ phận sinh dục ngoài, âm vật Một dấu hiệu quan trọng trong phát dục thời kỳ thanh xuân của các em trai là di tinh. Đó là một hiện tượng sinh lý, mọi em trai bình thường vào thời thanh xuân đều như vậy. Hiện tượng đó thường xảy ra trong khi ngủ một cách không tự giác, thường là mộng tinh. Tuổi xuất hiện di tinh lần đầu là 14-16. Giống như kinh nguyệt của nữ, tuổi này cũng ngày càng có xu hướng sớm hơn và có khác biệt tuỳ theo từng người. Có bé trai mới 12 tuổi đã di tinh lần đầu và có em đến 18 tuổi vẫn chưa thấy. Gián cách thời gian giữa hai lần di tinh cũng khác nhau tuỳ theo từng người. Có người là 1 ngày, có người đến 150 ngày. Thời gian xuất hiện di tinh lần đầu thường vào mùa hè, sau nữa đến mùa xuân, mùa đông ít nhất. Trong tinh dịch xuất tinh lần đầu chưa có tinh trùng trưởng thành. Đối với các em trai, di tinh cũng có thể làm em bị xáo động về tâm lý. Họ không biết tại sao như vậy nên sinh ra lo lắng, sa sút tinh thần, hoặc hoảng sợ, hoặc nghe theo cách nói hoang đường rồi làm những cái không nên làm. Ví dụ em trai nghe nói tinh dịch cũng quý như mình, chảy ra sẽ có hại cho cơ thể, sinh ra lo sợ, vội chạy đến bệnh viện xin cắt bỏ tinh hoàn. Thậm chí có em trai do có tâm lý lo sợ đó nên đã tự cắt bỏ tinh hoàn của mình. Giống như cách đối xử với các em gái lần đầu thấy kinh, các bậc cha mẹ nên chịu trách nhiệm giải thích cho các em trai để họ biết đây chỉ là một dấu hiệu chứng tỏ sự trưởng thành, là một hiện tượng sinh lý bình thường, không phải là bệnh tật gì hết, như vậy các em sẽ được chuẩn bị trước về tâm lý tránh để xảy ra sự việc ngoài mong muốn. Các bậc cha mẹ cần biết rằng các em trai vào tuổi di tinh lần đầu là đã có hiểu biết chút ít về tình dục, biết thẹn, có khi không dám hỏi bổ mẹ chuyện đó. Như vậy cha mẹ lại càng cần chú ý hướng dẫn, chủ động giới thiệu cho các em hiểu biết kiến thức về mặt này. Có một số cha mẹ lại làm trái lại. Trong tiềm thức họ cho rằng việc đó không đẹp mặt, không hề nói gì về chuyện này khi bình thường. Khi các em hỏi, họ chỉ ầm ừ cho qua chuyện, thậm chí có khi còn mắng mỏ. Làm như vậy rất có hại cho sự phát triển của con cái. Cha mẹ giữ kín và mắng mỏ không những không dập tắt được tinh thần ham hiểu biết của trẻ mà còn làm cho chúng càng thêm tò mò. Chúng sẽ tìm mọi cách hỏi cho ra nhẽ hoặc cứ đoán mò. Có nhiều em sau khi di tinh không lâu là mắc tật thủ dâm, nguyên nhân phần lớn là do không được hiểu biết kịp thời kiến thức về giới tính và không xoá bỏ được điều nghi hoặc trong lòng. Có người đã từng đưa ra một trường hợp sau. Một thiếu niên 14 tuổi lần đầu di tinh, rất lo sợ. Sáng sớm hôm sau em vội hỏi mẹ xem đó là cái gì. Mẹ nổi giận nói: "Đồ mặt dày". Em lại đi hỏi bố bố bảo: "Đồ khốn". Em không thoả mãn bèn đi hỏi một chú bé hàng xóm. Cậu này nói cái đó khoái lắm rồi dạy cho em cách thủ dâm. Em mang theo tâm lý tò mò cứ thử làm xem sao, không lâu sau thành tật không kiềm chế được. Sau này em đã phạm tội về tình dục. Sau khi di tinh lần đầu tiên, sinh dục của các em trai sẽ bắt đầu phát dục nhanh chóng, gần như người lớn. Khi sinh dục bắt đầu phát dục tinh hoàn và bìu dái to ra bìu dái có màu hồng, da bì bắt đầu thay đổi. Tiếp đó dương vật dài ra nhưng đường kính chỉ tăng vừa phải. Sau đó dương vật và bìu dái tiếp tục nở to, màu sắc bìu dái thâm lại, đầu dương vật phát dục trọn vẹn. Cuối cùng sinh dục ngoài của các em trai có kích thước và hình dạng như của người lớn. Toàn bộ quá trình phát dục của bộ phận sinh dục ngoài kéo dài trung bình 3 năm, có người chỉ 1 năm và có người dài tới 5 năm. Lông hạ bộ của nam lúc đầu mọc ở gốc dương vật, ngắn, màu nhạt, mềm, lưa thưa. Sau một thời gian sẽ có màu thẫm hơn, dài ra và mọc ở diện rộng hơn. Lông hạ bộ của nam mọc thành hình quả trám, hình lá chắn, có khi thành hình tam giác. Lông nách thường mọc chậm hơn lông hạ bộ 1-2 năm nhưng cũng có người lông nách mọc sớm hơn lông hạ bộ. Lông nách mọc sớm nhất ở tuổi 13, nhưng cá biệt có người 20 tuổi vẫn chưa mọc lông nách. Có khoảng l/3 đến 1/2 số con trai cũng phát dục vú, thường là chỉ một bên, đôi khi cả hai bên, đầu vú nổi cao hơn, đôi khi dưới núm vú có cục cứng. Một số ít đụng vào thấy đau, vài tháng sau hiện tượng này tiêu tan hết. Hiện tượng này có thể liên quan với việc bài tiết kích thích tố nam. Sự biến đổi về ngoại hình trong thời kỳ phát dục thanh xuân là vấn đề được thanh thiếu niên quan tâm nhất và có khi còn lo lắng nữa. Khi phát hiện thấy những đặc trưng khác biệt trước đó không có trên cơ thể nam nữ, họ tự nhiên cảm thấy rất thú vị về việc phân hoá rõ rệt đặc trưng thứ hai của giới tính. Họ bắt đầu để ý đến đặc trưng khác giới và đặc trưng giới tính của bản thân. Một mặt họ lo lắng vì thấy mình phát dục sớm quá mặc khác có khi lại phiền lòng vì mình phát dục muộn quá. Ví dụ các em gái thường hay chú ý đến vú to nhỏ ra sao, còn các em trai thì chú ý xem lông hạ bộ đã mọc chưa. Nếu vú sớm nở to hoặc lông hạ bộ sớm mọc, họ sẽ có cảm giác thiếu tự nhiên và cẩn thận tránh né tiếp xúc với người khác giới. Nếu mãi không thấy nó nở to hoặc lông hạ bộ chưa mọc, họ sẽ có cảm giác tự ty, nếu nghiêm trọng còn cảm thấy hoài nghi thân phận giới tính của mình. Nguyên nhân gây ra những lo lắng này là do họ không biết rằng sự phát dục trong thời kỳ thanh xuân là không đồng đều. Chính vì không biết nên tư tưởng mới nặng nề và sinh ra ý định làm thay đổi một cách nhân tạo. Các em gái hay làm chuyện đó hơn. Ví dụ có em gái xấu hổ vì thấy vú mình nở sớm quá nên đã dùng cách thắt chặt ngực để che đi. Có em lại phiền muộn vì nở muộn quá nên đã dùng cái đệm vú. Cách làm như vậy không những có hại cho sức khoẻ mà còn có hại cho sự phát triển bình thường của tâm lý. Thanh thiếu niên thường dùng phương pháp so sánh để đánh giá sự phát dục trong thời kỳ thanh xuân của bản thân. Ví dụ các em gái hay nhìn trộm mức độ dày đặc của lông âm hộ bạn gái khi cùng ở trong buồng thay quần áo công cộng, còn các em trai thì quan sát kích thước dương vật của bạn trai cùng ở trong buồng tắm công cộng. Sự quan sát đó tất nhiên có tính chủ quan, bị hạn chế rất lớn, không có tính phổ biến nên không được chính xác. Nhưng thanh thiếu niên thường tin vào kết quả quan sát của mình, thường căn cứ vào đó để đánh giá tình hình phát dục của bản thân. Sự đánh giá chủ quan đó có thể gây ra ảnh hưởng xấu đối với tâm lý của họ. Ví dụ có em gái nhìn thấy lông âm hộ bạn mình đã mọc rồi còn mình chưa có, hoặc thấy lông âm hộ của mình lưa thưa màu nhạt thì cho rằng bản thân phát dục không tốt. Các em trai cũng vậy, họ thường lo lắng về kích thước to nhỏ của dương vật mình, khi thấy dương vật của bạn to hơn sẽ sinh ra nghi ngờ vấn đề phát dục của bản thân. Vì vậy, giới thiệu cho thanh thiếu niên nắm được một số kiến thức về sự phát dục của thời kỳ thanh xuân là rất cần thiết đối với sự phát triển tâm tình của mình. Vấn đề nghiêm trọng nhất và gay cấn nhất trong thời kỳ thanh xuân là chuyện tình dục của thanh thiếu niên. Con người phát triển đến lúc đó tuy sự phát dục về tình dục chưa hoàn toàn chín mùi nhưng cơ năng tình dục đã cơ bản kiện toàn, mức độ kích tố nội tiết hầu như đã bằng người lớn. Nói thẳng ra, họ đã có hoạt động tâm lý về tình dục, đã có hưng phấn tình dục, có yêu cầu về tình dục và đã có năng lực tình dục. Về lý luận mà nói, cần để cho họ tiếp xúc tình dục nhưng xã hội văn minh không cho phép làm như vậy và coi đó là một điều cấm kỵ. Các nước đều có quy định về tuổi kết hôn nhằm mục đích phục vụ cho điều cấm kỵ đó. Đặt ra điều cấm như vậy là có cơ sở khoa học, là xuất phát từ việc bảo vệ thân tâm và sức khoẻ của thanh thiếu niên. Bọn họ ở vào thời kỳ thanh xuân tuy đã có khả năng tình dục nhưng nội tiết vẫn ở vào trạng thái rất không ổn định và sự phản hồi về hệ thần kinh cũng chưa cân bằng. Vì vậy ý thức tình dục của họ cũng ở vào trạng thái rất không ổn định. Mục tiêu tình dục của họ không cố định, dục tình nảy nở nhanh mà tiêu tan cũng nhanh, chuyển động nhanh. Tinh thần trách nhiệm và ý thức đạo đức của họ chưa chín muồi, chưa đủ năng lực kiềm chế cơn hưng phấn chưa có nhận thức tỉnh táo về hậu quả. Những nhân tố đó đã quyết định không nên để thanh thiếu niên trong thời kỳ thanh xuân có hành vi tính giao. Thanh thiếu niên có hành vi tính giao là do nhiều nguyên nhân khác nhau. Theo kết quả điều tra, đại thể do một số nguyên nhân sau: Muốn tìm khoái cảm xác thịt, dùng biện pháp giao du với người khác tìm thể nghiệm mới, muốn tỏ ra là ta đã trưởng thành muốn được giống như bạn cùng lứa tuổi, dùng làm mọt thủ đoạn báo đáp hoặc trả thù, thách thức cha mẹ và xã hội, muốn tránh bị cô đơn, để tránh các áp lực khác v.v... Chỉ phân tích một chút các nguyên nhân này là có thể phát hiện thấy hành vi tình dục của thanh thiếu niên là rất thiếu lý trí, thường là rất ấu trĩ, vừa làm ta kinh ngạc lại vừa tức cười. Ví dụ có cô gái chỉ vì ghen với bạn gái đã có bồ bịch nên đã chủ động đi làm tình với bạn trai để khoe khoang. Có chàng trai biết bạn đã được giao hợp thế là không chịu lạc hậu cũng lao đi tìm thời cơ. Đáng chú ý, đó không phải là những trường hợp ngẫu nhiên ít thấy mà là thường hay xảy ra, nhắc nhở xã hội chú ý, những người vào thời kỳ thanh xuân chưa phải đã hoàn toàn kiện toàn còn cần thời gian để tiếp tục trưởng thành, tiếp tục phát triển. Ta vẫn cần giám hộ và hướng dẫn họ. Hiện nay hành vi tình dục của thanh thiếu niên đang có xu hướng phát triển xấu hơn. ở phương Tây, nó đã trở thành một hiện tượng rất phổ biến. ở Mỹ chẳng hạn, hàng năm có khoảng vài vạn trẻ em do các cô gái dưới 15 tuổi sinh ra. Ở Trung Quốc, tình hình chưa đến mức nghiêm trọng như vậy nhưng theo điều tra của bệnh viện X thì số thiếu nữ phá thai rất đáng kinh ngạc, toàn xã hội cần lưu tâm.