rời bỗng trở lạnh. Mới đêm trước còn oi nồng, sáng sau, không khí đã dịu mát, cơ hồ bước chân mùa thu lén về, trong giấc ngủ nửa khuya của dân tỉnh lỵ. Mùa hạ đã hết đâu. Những con tu hú cuối cùng chưa chịu dời miền xuôi. Nưóc sông Trà Lý vẫn dâng cao, ngầu đỏ phù sa. Họ hàng nhà ve sầu vẫn rên rỉ điệu nhạc buồn hoài.Vũ dậy thật sớm. Nó ngồi ngoài cửa, chờ bánh tây thịt quay của Phương hen. Vũ mê bánh tây thịt quay của Phương hen, đến nỗi nhớ cả những ngày con nước, Phương hen nằm nhà dạo nhạc cò cử, không đi bán bánh. Phương hen là người bạn thân của bọn thằng Vũ. Chỉ bọn thằng Vũ mới được bốc thịt quay nhét vào bánh. Phương hen không tính thêm tiền hay kỳ kèo gì cả. Phương hen thì khoái bọn thằng Vũ, chúng nó trung thành với bánh tây thịt quay của Phương hen. Chúng nó ăn bánh tây, suốt niên học. Hôm nào Phương hen bị lên cơn hen nằm nhà, bọn thằng Vũ mới chịu ăn bánh cuốn, ăn phở điểm tâm. Bánh tây thịt quay, bánh tây chả quế, chả bò nhiều duyên nợ với học trò lắm. Ở Hà Nội, bánh tây chả bò ngon hơn bánh tây thịt quay ở Thái Bình. Nhưng Vũ cứ nhớ bánh tây thịt quay của Phương hen.Vậy mà, sáng nay, Phương hen đến muộn, như mặt trời dậy muộn. Ngày con nước lớn qua rồi, giờ này, Phương hen chưa đi bán bánh, chắc là Phương hen bận việc. Phố xá mỗi lúc một tấp nập. Tiếng rao quà bánh ơi ới. Thị xã dễ yêu nhất vào buổi sáng, buổi trưa, và đêm khuya. Những sáng mùa đông, vừa tung chăn, đã nghe tiếng rao bánh hấp, bánh khúc, chỉ muốn ăn ngay, không thiết rửa mặt, đánh răng. Những trưa hè, nghe hàng đậu hoa, hàng canh bánh đa mời mọc, quên cả mệt nhọc. Ban đêm, buồn ngủ trĩu mắt, nghe ông già bán lục tầu xá, bỗng tỉnh ngủ. Học xong bài thi, có chú khách bán xôi lạp xường, phải vét tiền, chạy ra làm một đĩa. Những miếng lạp xường mỏng dính, như giấy viết thư, điểm lơ thơ trên dĩa xôi trắng, hay giọt nước hoa trong vắt nhỏ xuống bát lục tầu xá, sao mà lưu luyến thế!Vũ định mua xôi lúa, nhấm nhá chất ngậy bùi của hành phi mỡ vàng óng, rồi tới rủ Côn, Luyến, Long đi câu cá rô dưới An Tập. Vũ đã rang gạo, giã nhõ, rây bột, nghiền mẻ làm mồi câu, từ hôm qua. Câu cá rô bằng mồi bột gạo rang nghiền mẻ sạch tay, chứ không bẩn như câu bằng mồi tép ươn. Vũ cũng để dành một hộp mai cua thối. Nếu bọn thằng Côn thích câu cá rói, thì vào Phúc Khánh câu. Vũ tính toán rất kỹ lưỡng những ngày hè sắp hết. Đêm nay, bọn nó về Đoan Túc câu cá trê. Câu cá trê thích nhất. Khi giật chú cá lên, dưới ánh trăng, chú cá đen nhẫy giẫy giụa, miệng kêu ẹo ẹo. Gỡ chú cá trê khỏi lưỡi câu mất công lắm! Lớ ngớ, bị ngạnh nó đâm vào tay, nhức buốt cả đêm. Thằng Khoa đã bị ngạnh cá trê đâm. Nó đau quá, vất cả cá lẫn cần câu xuống ao.Vũ đứng dậy, vươn vai. Nó chưa kịp đi vào nhà bếp lấy bát đi mua xôi lúa, thì nghe thấy một loạt súng nổ, ở phía cầu Bo. Rồi, những bước chân chạy huỳnh huỵch trên đường phố. Phố xá đua nhau đóng cửa. Thị xã như sống lại ngày Nhật đảo chính Pháp. Nột lát, toán lính Nhật và hai người thông ngôn, súng cầm hai tay, gắn lưỡi lê, cắm đầu chạy. Toán lính Nhật canh giữ cầu Kiến Xương đây. Vũ không sợ hãi. Nó bước ra hè, đứng xem ai đuổi Nhật. Súng bắn chỉ thiên đòm đòm. Từ phía cầu Kiến Xương, hàng chục người mặc quần áo nâu, kẻ đeo súng trường, kẻ cầm dao, rượt lính Nhật. Họ vừa chạy, vừa la hét:- Đồng bào nằm xuống!Dân thị xã dã tập phòng thủ thụ động, nằm hết xuống vỉa hè, khe cống. Một người giơ khẩu súng lục, bắn liền hai phát, hô lớn:- Đả đảo Nhật lùn.Vũ sướng mê tơi. Nó biết, thầy Đàn đã về thị xã đánh đuổi Nhật. Nước ta sắp độc lập. Vũ muốn phóng ngay tới nhà thằng Côn, đập cửa nhà nó thình thình, báo tin mừng thầy mình đã về.- Đồng bào nằm xuống, kẻo Mhật lùn bắn chết!Người khác vung lưỡi kiếm:- Đả đảo phát xít Nhật!Vũ ngóc đầu lên:- Đả đảo...Rồi, nó vùng dậy, ba chân bốn cẳng chạy tới nhà thằng Côn. Hai đứa gặp nhau giữa đường. Côn ôm chặt lấy Vũ:- Bố tao bảo Nhật thua bét tĩ.Vũ nghiến răng:- Đi bắt một thằng Nhật, trói chặt tay, dẫn nó diễu phố.Côn giậm chân:- Nhất định, tao trả thù cho thằng Vọng.Hai thằng bé nhảy cỡn. Khuôn mặt chúng rạng rỡ. Bốn con mắt long lanh. Mặt trời bỗng chui khỏi đám mây u ám. Thị xã ngập ánh nắng. Lá cây xanh mướt. Vũ nắm chặt tay Côn, chạy đi gọi Luyến, Long. Bốn đứa trẻ theo đuôi đám người mặc quần áo nâu, ào ào tràn lên phố chính. Bên kia cầu Bo, đoàn người ùa vào thị xã, đông như kiến. Lính Nhật canh giữ cầu Bo cũng chạy dài. Bên ta ngắm lính Nhật nổ súng. Lính Nhật không ngã tên nào. Côn mím môi, nhăn nhó:- Lính khố xanh bắn như củ thìu biu!Những người mặc quần áo nâu, mang súng, đều là lính khố xanh. Sau ngày Nhật đảo chính Pháp, lính khố xanh biến thành thành An Vệ Dân. Bọn thằng Vũ quen mặt hết lính khố xanh của thị xã. Luyến tiếc rẻ:- Tao quên súng cao su ở nhà rồi. Ông mà tiu đạn sỏi, Nhật lùn sẽ ngã sấp mặt.Hai bên đuổi, chạy. Bên đuổi bắn liên tiếp. Đạn toàn trệch. Có người đứng lại, nâng súng ngang vai, ngắm hàng phút đồng hồ mới bóp cò. Đạn không chịu nổ! Long cười khúc khích:- Đạn bên ta thối!Đến gần nhà thương, một người lính Nhật quay lại bắn. Hai người áo nâu trúng đạn, ngã gục giữa đườpng, máu chảy lênh láng. Quân ta đang chạy nhanh, bèn phanh chân. Chờ lính Nhật chạy xa tầm súng, quân ta mới tiếp tục đuổi. Ở những phố khác, quân ta chết nhiều, mà Nhật chẳng việc gì. Bọn thằng Vũ ức quân ta vô cùng. Con nhà Côn mở miệng là chê “lính khố xanh bắn như củ thìu biu!” Lính Nhật kéo nhau về Câu lạc bô. Quân ta không dám tiến vào. Một người đeo súng lục ngang hông, nắm trái đấm giơ ngang vai, dõng dạc nói:- Phát xít Nhật bị vây rồi. Anh em chờ lệnh tiêu diệt chúng.Những khẩu súng mút cơ tông nạp đạn rầm rập. Lưỡi lê gắn đầu súng. Lưỡi lê chả sáng bóng ti ti ông cụ nào. Chỉ có những con mắt là sáng thôi. Người đeo súng lục hô to:- Đả đảo phát xít Nhật!Hàng trăm bàn tay nắm chắc giơ cao, hét muốn vỡ tung lồng phổi:- Đả đảo...- Đả đảo Việt gian liếm gót giầy Nhật!- Đả đảo...- Cách mạng thành công muôn năm!- Muôn năm...Người đeo súng lục, khuôn mặt nhễ nhãi mồ hôi, dáng điệu anh dũng, gân cổ:- Ta hát mừng cách mạng! Chú ý: Đoàn quân việt Nam đi, chung lòng cứu quốc, một, hai, ba...Bài hát mới lạ, không ai thuộc. Chỉ độ mười người hát theo:- Đoàn quân Viêt Nam đi, chung lòng cứu quốc, bước chân dồn vang trên đường gập ghềnh xa...Ngay cả những người lính khố xanh, mặc quần áo nâu, tay lăm lăm súng mút cơ tông, gắn lưỡi lê dỉ, cũng ngây mặt nghe hát. Bài hát không vang vọng bằng bài Tiếng gọi sinh viên hôm giỗ tổ Hùng Vương. Người đeo súng lục, chừng hiểu vậy, vội vẫy tay:- Thôi, nghỉ hát. Tôi xin nói về tội ác của phát xít Nhật!Người này kể rằng thực dân Pháp giấu thóc, phát xít Nhật lấy ra, đốt thóc thành than, để dân ta chết đói một triệu người. Nhật sát hại hàng nghìn nhà ái quốc Việt Nam. Người đeo súng lục nghiến răng ken két, diễn tả một bà mẹ bị Nhật dùng kiếm cắt hai cái vú, rồi mổ bụng, moi gan, ăn sống. Người này phẫn uất hô khẩu hiệu:- Đả đảp phát xít Nhật!Người đeo súng lục kể tiếp:- Nhật bắt nhà ái quốc Việt Nam, tra tấn dã man. Chúng căng họng nhà ái quốc Việt Nam, đổ cả thùng nước xà phòng vào dạ dầy, rồi giẵm lên bụng. Nước xà phòng phọt ra tai, mắt, mũi, miệng nhà ái quốc Việt Nam. Chúng ta phải trả thù bọn phát xít Nhật.Hàng trăm cánh tay lại giơ cao, hò hét:- Đả đảo phát xít Nhật!Côn đã thấy lính Nhật giáng báng súng vào mặt anh Đạo. Tự dưng, nó nhớ thằng Vọng vô cùng. Giá Vọng không bị Nhật làm chất đói, nó sẽ bắt thằng Việt gian Ban, và trả thù cho anh Đạo. Côn rơm rớm nước mắt. Nó buột miệng hô:- Đả đảo Việt gian!Người lớn giơ tay, hô theo:- Đả đảo...Giọng hô đả đảo bắt đầu uể oải. Đoàn người áo nâu vây lính Nhật, chờ lệnh tấn công Câu lạc bộ, đã mỏi chân. Họ ngồi xuống đường, móc thuốc lá châm hút. Có người thèm rít một điếu thuốc lào. Nắng ngập đầu họ. Cổ họng họ cháy khô. Họ khát nước. Vài người bỏ hàng ngũ, xách súng đi xin nước uống. Không khí dần dần uể oải, không quyển rũ nổi bọn thằng Vũ. Chúng nó bỏ, xuống ngã tư Vũ Tiên.42Ở đây, dân từ các làng Đồng Thanh, Ô Mễ, Thắng Cựu, Đoan Túc kéo nhau lên tỉnh. Họ cũng phải ngồi chờ lệnh tiêu diệt giặc lùn. Đàn bà ngồi nhai trầu, nhổ quýt trầu đỏ lòm, bừa bãi. Đàn ông thay phiên nhau hút điếu cày. Đi đánh Nhật mà còn mang theo cả điếu cày, bùi nhùi bện bằng rơm! Đoàn người vây Nhật ngả Vũ Tiên rất ít súng. Người chỉ huy đeo khẩu mút cơ tông, không gắn lưỡi lê. Ông ta mặc quần đùi, đầu đội khăn xếp, hàng răng đen nhức hạt na. Vũ nghĩ giá ông ta cắm cái lông ngỗng trên trán, thì trông ông ta giống mọi da đỏ. Thỉnh thoảng, người chỉ huy quân đánh Nhật lại trèo lên cái bục của phú lít, ở giữa ngã tư, hai bàn tay um úp, đưa sát mắt làm cái ống nhòm, nhìn vào Câu lạc bộ. Rồi, nói lớn:- Nhật sắp hàng rồi. Chúng nó đang thu dọn đồ đạc.Đoàn người reo hò ầm ỹ. Người chỉ huy ra lệnh:- Anh chị em đứng nên. Hễ giặc nùn rút nui qua Nam Định, ta sẽ bắt sống chúng.Ông ta cao hứng hô khẩu hiệu:- Việt Nam đôc nập muôn năm!Bọn thằng Vũ ôm bụng cười khúc khích. Luyến vỗ vai Vũ:- Nhà ái quốc này ngọng líu lưỡi!Vũ hậm hực:- Giống mọi da đỏ vây xe cao bồi quá. Ở Hà Nội, là tấn công rồi. Dân Hà Nội cừ ba chê. Dân Thái Bình hạng bét. Răng đen nói ngọng, mà đòi đánh Nhật.Côn xoa tay:- Giá bọn mình là người lớn nhỉ?Long gật gù:- Ừ, là người lớn, bọn mình đánh bay Nhật lùn rồi. Lính khố xanh bắn mãi, chả chết thằng lùn nào, chúa mọi da đỏ sẽ tho. Chỉ được cái nước nói phét.Vũ kể lể:- Tao thấy dân Hà Nội giết Nhật giữa phố đông người.Côn hỏi:- Mày có phiệu không?Vũ vênh mặt:- Mày chưa được ở Hà Nội, thành ra mày không tin tao. Học sinh trường Bưởi dám vây trường Albert Sarraut, đánh tụi Tây chảy máu mũi. Hà Nội chiến lắm.Côn bỏ qua chuyện Hà Nội của Vũ. Nó hướng tầm mắt, nhìn lá cờ mặt trời chói chang dưới nắng lửa. Giọng nó buồn buồn:- Tại thầy mình chưa về.Luyến phân vân:- Ừ, sao thầy mình chưa về nhỉ? Thầy mình mà về, cờ Nhật lùn bị hạ tút xuỵt.Long lo ngại:- Nhỡ mình không thắng Nhật lùn, nó trả thù thì chết hết.Bốn đứa trẻ nhìn nhau. Chúng cố nhớ hình ảnh thằng móc túi bị lính Nhật rút kiếm chém đứt bàn tay; những người nghèo, xóm nhà thằng Vọng, ăn trộm thóc của ngựa Nhật, bị treo chân lên cành cây, đầu dốc xuống, chết giẫy giựa, đau đớn. Nhật ác hơn Tây. Nhật giết mẹ con thằng Vọng. Nhật bắt thầy Đàn dời bỏ ngôi trường thị xã. Chẳng biết thầy Đàn có mặt trong một đoàn người áo nâu nào không. Thằng Vọng thì chết rồi. Nó chết giấm giúi, chết không được nhìn xác mẹ nó.- Cách mạng thành công muôn năm!Ngưòi mặc quần đùi đeo khẩu mút cơ tông đã tháo súng khỏi vai. Ông ta hô hoán, rồi, chĩa súng lên trời, bóp cò. Súng giật mạnh, khiến ông ta ngã bổ chửng. Ông ta đứng ngay dậy, hất đầu:- Tiến nên!Đoàn người cầm liềm, cầm dao, cầm gậy chạy theo người chỉ huy răng đen, đội khăn xếp. Họ hô vang khẩu hiệu đả đảo, và múa gậy, múa dao, y hệt mọi da đỏ từ các khe núi ào ra tấn công đoàn xe của cao bồi. Những chiếc bùi nhùi, ngược gió, cháy bốc khói, trông vui mắt đáo để. Bọn thằng Vũ ngạc nhiên, thấy đoàn dân quê chạy tiến vào phía trại Nhật. Đã có lệnh đâu? Chúng nó vội vàng chạy theo.Lúc ấy, mặt trời đã cao bằng đỉnh đầu. Những đoàn người áo nâu vây chờ, khắp lối dẫn tới Câu lạc bộ, đã đến trước đoàn người ở ngả Vũ Tiên. Lính Nhật chĩa những họng súng máy đen ngòm ra ngoài. Chung quanh sân vận động, lính Nhật dàn hàng, lăm lăm nhả đạn. Hai cổng nhỏ dẫn vào sân vận động, lính Nhật xếp đầy bao tải cát. Trên thềm Câu lạc bộ, mấy người sĩ quan đeo kiếm oai vệ.Quân ta chỉ cách quân Nhật một vệ cỏ và bức tường thấp. Hai bên nhìn nhau căm giận. Mà không nổ súng. Quân ta hô khẩu hiệu. Quân Nhật cười. Một người tức quá, gân cổ chửi:- Tiên sư Nhật lùn! Mày dám cười các bố mày à?Nhật lùn híp mắt cười thêm. Người khác bắt giọng:- Này thanh niên ơi, quốc gia đến ngày giải phóng...Bài hát vừa trỗi dậy, đã bị la ó:- Đừng hát bài đó. Hát bài này. Chú ý, nghe tôi đây: Đoàn quân Việt Nam đi, chung lòng cứu quốc... Một, hai, ba...Người ta cãi nhau ỏm tỏi về bài hát. Giữa lúc ồn ào xuýt xảy ra đấm đá, thì chiếc ô tô đít vịt xuất hiện. Đoàn người vây Nhật giạt sang môt bên, để xe quan đầu tỉnh đi. Chiếc xe chạy từ từ, rồi dừng trước cổng chính. Hai viên sĩ quan Nhật bước xuống, ra tận cổng bắt tay quan đầu tỉnh. Họ vào trong Câu lạc bộ. Nửa tiếng sau, quan đầu tỉnh ra, cùng với hai viên sĩ quan Nhật, và người thông ngôn.Quan đầu tỉnh giơ cả hai tay lên cao:- Hỡi quốc dân, Nhật đã đầu hàng trên khắp chiến trường.Mọi người nhảy cỡn reo hò. Lính Nhật đứng nghiêm, đầu hơi cúi, không còn cười híp mắt nữa. Họ có vẻ buồn thảm.- Nước nhà độc lập, từ hôm nay. Người Nhật không dám sát hại dân ta, nhưng, dân ta không được sát hại lính Nhật. Chỉ đồng minh mới có quyền xử họ. Đồng minh sẽ tước khí giới Nhật, và bỏ tù họ. Viên chỉ huy Nhật ngỏ ý xin lỗi quốc dân, vì đã bắn chết vài người của ta. Bây giờ, họ muốn chúng ta để súng bên ngoài, mới được vào sân vận động làm lễ mừng ngày độc lập.Một người thanh niên tách khỏi đám đông, bước gần cổng, dõng dạc:- Chúng tôi không chịu bỏ súng bên ngoài.Quan đầu tỉnh nói:- Nếu vậy, lính Nhật nổ súng, và thị xã tan nát. Lính Nhật còn thừa súng đạn đánh nhau cả tháng. Đàng nào, họ cũng thua trận rồi, họ tốt với ta, nên muốn hòa.Người thanh niên hỏi:- Chúng tôi phải được hạ cờ Nhật, kéo cờ Việt Nam.Quan đầu tỉnh bảo người thông ngôn nói cho viên chỉ huy Nhật nghe. Người thông ngôn nói lại:- Cờ Nhật trên cờ Việt Nam!Người thanh niên hằn học:- Cờ Nhật dưới cờ Việt Nam. Nhật bại trận rồi.Người thông ngôn nói nhỏ. Viên chỉ huy Nhật lắc đầu, xí xố tiếng Nhật. Người thông ngôn nói:- Không kéo cờ nước nào cả.Người thanh niên cương quyết:- Vậy, chúng tôi rút, và đánh Nhật, từ đêm nay. Chúng tôi sẽ giết hết lính Nhật.Quan đầu tỉnh và hai viên sĩ quan Nhật lại vào Câu lạc bộ bàn bạc. Lát sau, chỉ có quan đầu tỉnh và viên chỉ huy bước ra. Quan đầu tỉnh phấn khởi:- Nhật bằng lòng hạ cờ, để chúng ta kéo cờ Việt Nam. Họ xin chúng ta tôn trọng lời hứa.Người thanh niên dứt phăng ngực áo. Những chiếc khuy rơi rụng:- Chúng tôi hứa danh dự.Viên sĩ quan tuốt kiếm, cúi đầu chào người thanh niên. Lập tức, những lối vào sân vận động được lính Nhật dẹp bỏ bao tải cát. Bên ta dựng hết súng mút cơ tông ở chân tường. Gậy, dao, liềm, súng lục chất đống. Bây giờ, dân thị xã kéo tới rất đông. Đàn ông, đàn bà, trẻ con đều bị lính Nhật xoa nắn khắp mình, khám xét xem có đem vũ khí vào không. Nhật đã giở trò phản bội. Lính Nhật vừa khám đàn bà, con gái vừa cười. Ai cũng phải giơ tay cho lính Nhật khám. Lính Nhật chụp ảnh. Người thanh niên nhảy song phi, đá tung máy ảnh của lính Nhật, vồ lấy, tháo phim lôi ra. Viên chỉ huy hét lớn. Lính Nhật không dám làm gì người thanh niên.Vũ nhảy xô lại, nắm tay người thanh niên, khen ngợi:- Anh cừ quá!Côn nheo mắt:- Mày còn chê dân Thái Bình nữa không?Nó hỏi người thanh niên:- Tên anh là gì?Người thanh niên xoa đầu Côn:- Huy.Vũ mở to mắt, chiêm ngưỡng người nó mến phục:- Anh Huy, anh không đeo súng à?Huy chỉ ngón tay vào ngực:- Trái tim mạnh hơn súng.Anh ta dục bọn Vũ:- Các em vào dự mít tinh đi.Lình Nhật vẫn khám xét từng người. Vũ kéo bạn sang bên kia đường. Nó nhặt đá nhét vào túi quần xoóc. Côn hỏi:- Chơi trò gì đây?Vũ đáp:- Xỏ tụi giặc lùn.Bốn đứa trẻ khuỳnh tay, hiên ngang bước qua cổng. Lính Nhật nắn túi quần chúng. Tưởng tạc đạn, lính Nhật giạt xa, chĩa súng đề phòng. Bọn thằng Vũ giơ tay lên trời. Chờ một tên lính Nhật lôi đá khỏi túi quần, chúng a ri ga tô chế nhạo, và cười sung sướng. Vũ tưởng nó đã trả thù cho dân thị xã. Chúng nó cắm cổ chạy, còn cố quay lại lè lưỡi chửi gỡ Nhật lùn.